Кыргызстанды кыдырып жүрүп, планетанын эң кооз жерлерин көрө аласыз. Алардын бири – Нарын облусунда, Кытай менен чектеш жерде жайгашкан талашсыз улуу жана кооз Жетим-Тоо кырка тоосу.

Жетим-Тоо кырка тоосу Нарын дарыясынын башынан башталган эбегейсиз зор тоолуу аймак. Көптөгөн жашыл мейкиндиктерди, капчыгайларды, кооз тоо пейзажын, тоо дарыяларын өзүнө камтып турат. Улуттук корук да ушул жерде жайгашкан.

Улуттук коруктун аймагында бугу, марал, аркар жана башка жаныбарлар жашайт. Жергиликтүү корукчулар жапайы жаныбарларды, өзгөчө кышында, тоодо азык-түлүк азайган учурда багышат.

Бирок, тилекке каршы, адамдарды кооз пейзаждар, флора жана фауна, көп сандаган жашыл мейкиндиктер азыраак кызыктырат. Азыркы дүйнөдө жашыл банкноттордун шуулдаган үнү алда канча сыйкырдуу угулат. Изилдөөлөргө ылайык, Жетим Тоо кыркасынын астында дүйнөдөгү эң чоң темир кени бар.  Алдын ала изилдөөлөр боюнча 5,5 миллиард тонна темир кени бар деп айтылса, кийинчерээк 47 миллиард доллардан кем эмес 10 миллиард тонна деп айтылган.

Кен 1956-жылы ачылып, 2009-жылы иштетүү лицензиясын Максим Бакиев жана Өмүрбек Текебаев айткандай 300 сомго сатып алып, кытайларга 20 миллион долларга саткан. Кенди кытайлыктардын иштетүүсү ал жерде кылымдар бою жашап келген жергиликтүү калктын катуу нааразычылыгын жараткан. Активисттердин жана жергиликтүү тургундардын күчү менен иш убактылуу токтотулган.

Расмий маалыматтар боюнча, көптөгөн соттук териштирүүлөрдөн кийин лицензия мамлекетке кайтарылган жана мамлекеттик менчик болуп саналат. Учурда аны өз алдынча иштеп чыгуу пландалууда. 

Былтыр күзүндө өкмөттү жетектеп, президенттин милдетин аткарып турган Садыр Жапаров маалымат жыйында Кытайга болгон мамлекеттик карызды кенден чыккан чийки зат менен төлөө варианты каралып жатканын билдирген. Ал эми жыл башында эле министрлер кабинетинин төрагасы Жетим-Тоо кени иштетилип, жакында геологиялык чалгындоо иштери башталаарын айткан. Мамлекеттик карызды жабуу үчүн депозитти коңшу өлкөгө которушат экен деген кептер болгон. 

Өкмөт бул маалыматты бир нече жолу четке кагып, мамлекет кенди өз алдынча иштетүүнү пландап жатканын билдирген. Бирок жергиликтүү тургундар курулушка каршы чыгышууда.

Бирок, биринчиден, жаратылыш биздин байлыгыбыз экенин унутпайлы. Бүткүл дүйнө жүзү боюнча жаратылышты, экологияны жогору баалашат, бирок биз талкалап, тоолорду, кырларды казып, тез эле байып кетүүгө шашып жатабыз, урпактарыбыз үчүн бизден кийин эмне калат? Урандылар менен ээн талаалар гана. Анткени, Высоцкий айткандай: «Мыкты тоолор сиз бара элек тоолор гана болушу мүмкүн».

Тоолор баалуу аскалардын кени гана эмес, алар бизди коргоп, бекем кучактап тургандай өлкөбүздү курчап турат, бул жаратылыштын кооздугу, энергиянын, күчтүн булагы.

Жетим-Тоо кырка тоосу Кумтөр менен Чаткалдын тагдырын күтүп жатабы...

Булак: NazarNews.kg