Атактуу акын Турар Кожомбердиевге таандык сонун ыр саптары бар:

Баягыдай, короз үнүн улаган

Түндүктөрдүн түтүндөрү булаган.

Баары турат.

Бир гана сен энем жок,

Эркелетип маңдайымдан сылаган.

Тааныш тоолор, далай сыры чечилген

Тааныш торгой,

күүсүн көңүл көчүргөн.

Баары мында.

Жалгыз гана энем жок,

Шоктук кылган чактарымды кечирген… дегендей биз кандай тентектик кылсак дагы кечирген, ким болоорубузду энелик жүрөгү менен сезип, дем берип, жалгыз болсо дагы бүт жүгүбүздү көтөрүп, адам болсун деп канатын жайып, кара жанын карч урган апа гана болот эмеспи. Бүгүнкү каарманыбыз Эльмурза Сатыбалдиев агабыздын апасы дагы баласынын ким болоорун алдын-ала сезген, акылдуу аял болуптур. Эльмурза Ракиевич апасын ушунчалык баалаганын, азыр апасы тирүү болсо деген арманын ар бир сөзүндө кошуп олтурду. Биз анын саясый ишмердүүлүгүн гана билип жүрчүбүз. Бүгүн колунан жетелеп, ак сүтүн берип баккан апасы тууралуу кенен маегин сунуштайбыз.

Апам жөнүндө…

Менин апам Камчыбекова Аят Ош областынын Кара-Кулжа районунун кызы болчу. Кара-Кулжа районунда Кара-Кочкор деген айыл бар. Ошол менин тайжуртум болуп эсептелинет. Апам 1930-жылы туулган. Жалпысынан апам алты баланы тарбиялап, эрезеге жеткизген, мен бешинчисимин. Менден кийин иним, менден улуу төрт эжем бар. Эне деген бул ыйык, асылзат. Биздин дагы апабыз башка энелердин катарында “балдарымды чоңойтуп жогорку билим берсем, адам кылсам”- деп эңсесе керек. Мүнөзү боорукер, шайыр, анча-мынча ырдап дагы койчу. Баардык эле апалардай апам бизди эч нерседен кем кылбай бактылуу чоңойтту.

Бизди жалгыз чоңойтту…

Апам менен атам келише албай эки жолго түшүп кетип, алтообуз апамдын колунда чоңойдук. Турмуштун кыйынчылыктарынын баарына моюн сунбай апам бизди жалгыз чоңойтту. Атам экөө атайын өз ара ошентип чечишкен окшойт. Ошондуктан эненин гана тарбиясын алганмын. Апамда көпчүлүк жалгыз бой аялдарга таандык катуу мүнөз жок болчу. Ал тескерисинче абдан жумшак, балдарына катуу айтпаган боорукер жан эле. Балдарына үнүн көтөргөн эмес. Айрыкча өзүм жөнүндө айтсам катуу айтканын такыр укпаптырмын. Ушунчалык эркелетип, келечегимден жакшы нерселерди үмүт кылып өстүрсө керек.

Катуу айтып урушканын эстей албайм..

Алты баланын ичинен мени жалгыз кыргыз мектепке окутуп тарбиялаган. 1-классымдан эле интернатка берип койгону дагы өз алдынча адам болсун деп тилек кылса керек. Апамдын мени жада калса катуу айтканын да эстей албайм. «Атасыз өстүрүп жатам. Мен дагы катуу айтсам балам өзүн кем сезип чүнчүп калбасын»- деп ойлосо керек. Жада калса кыздарын дагы катуу айтып урушканын эстей албайм. Апам бизди урушпай акырын сөз менен тарбиялап, сөз менен өстүргөн. Башка балдардай көк-ала болуп токмок жедим деп айта албайм. Бизди апам жылуу мээрими менен өстүргөн. Бул үчүн апама өмүр бою ыраазыбыз.

Даамдарын азыр дагы сагынам…

Кадимки эле биз жеп жүргөн тамактарды апам абдан таттуу кылып жасачу. Эт кошуп картошка кууруганы, маставасы азыр дагы таңдайымда турат. Түндө туруп пельмен жейм десем аны дагы эрикпей жасап берип оюм менен болчу. Апама ушунчалык эркелеп чоңойгонмун.

Дайыма жакшылык жаса дегенин көп эстейм

Апамдын кыймыл-аракетин, айткан сөздөрүн, жасаган мамилесин кийин түшүнүп калдым. Мисалы апам “ бирөө сага жакшылык кылса, сен аны жакшы дей бербе. Демек сен бир жерде жакшылык кылгансың. Ошол кайтып келип жатат. Дайыма жакшылык жаса. Бул дайыма кайтып келет”- деп айтчу. Мисалы интернатта окуп жүргөндө “мени эле жалгыз интернатка берип койду”- деп ызалана берчүмүн. Көрсө балдарымдын ичинен бирөө тыңыраак болсун, улутун сыйлап, мамлекетин сүйгөн инсан болсун дептир. Аны жылдар өтүп, апамдын көзү өтүп кеткенден кийин азыр түшүнүп жатам. Балким мени интернатка берип койбогондо мамлекетимди мынчалык сүйбөйт элем. Бүгүнкүдөй мекенчил болбой калмакмын. Нукура кыргыз тилинде окуткан. Апам мени интернатка берип келечегиме чоң кам көргөн экен. Жума сайын тамак-ашын, таттууларын көтөрүп интернатка көтөрүнүп келип калчу. Апамдын келээрин аябай күтчүмүн. “Мени эле интернатка берип койдуң”- деп кыйла эле таарынып жүргөм түшүнбөй. Көрсө апам мени абдан туура тарбиялаган экен. Бирөөдөн көз карандысыз болуп бой жеттим, анын пайдасы азыр дагы тийет. Апамдын акылмандык кылып интернатка берип койгонунун пайдасы мени өмүр бою коштоп келе жатат. Өзүңөргө белгилүү болгондой 2010-жылдагы окуядан кийин 4 жылдай сот иши менен жүрүп калдым. Андан кийин түрмөгө олтуруп чыктым. Түрмөдө жатканда интернаттагыдай эле тартип, өзүңдүн керебетиңди өзүң жыйнайсың, тамак жасайсың дегендей.

Өз алдынча болсун деген аракети азыр дагы пайдасын берип жатат…

Апамдын “баламдын өз алдынча болсун” деген аракети мен мектепте окуп жүргөндө эле пайда болуптур. Жумуштарды табыштап, жумшап турчу. Өзүмдү ошол убакта апамдын оң колу сезип жүрчүмүн. Башкалардай апам экөөбүз эч кайда ээрчишип барбаптырбыз. Өмүр бою иштеп жүрүп эле мен 4-курста окуп жүргөндө кайтып кетти. Жаштайымдан эле “төрт эжең, бир иниң бар. Ушуларга кам көр, колуңдан келген жардамыңды бер”- дей берчү. Эжелерим турмушка чыкканда төрдө олтуруп уча устукан тартышчу. Апам “үй-бүлөдө эркек жок, ушул баш көз болсун” десе керек. Кудалар келгенде “ушул эң чоң уулум, ушул баарын чечет” дей берчү. Ошол убакта эле акыркы чечимди мен кабыл алчумун.

Конок бөлмөсүндө апамдын чоң сүрөтү илинип турат

Апамдын караанын издеп кыйналбайын деп үйүмдүн конок бөлмөсүнө апамдын чоң сүрөтүн илдирип койгонмун. Апам биз менен эле кошо жүргөндөй сезиле берет. Кайсыл убакта түштүк жакка барбайын баардык иштеримди жыйыштырып туруп апамдын жайына барам. Олтурам, сүйлөшөм, гүл коём, куран окутам. Андан кийин кадимкидей жеңилдеп калам. Бул мага адат болуп калган. Мен эр жетип көп нерсе жасаарда өтүп кетти. Ошондуктан апама эч нерсе жасай алган жокмун. Бирок апам ойлогондой жигит боло алдым деп эсептейм. Апамдын тилектеринин баарын орундаттым деп ойлойм. Кыйналганда сөзсүз Жалал-Абадка барып жай башына барсам жеңилдеп калам. Ошол сүрөттү карап кичүү кызым Элиманы карасаң экөө тим эле тамчы суудай окшош. Бирок мүнөзү башкача. Мени апама окшоштурушат, демек кызым мага окшош деп ойлойм.

Аскерде жүргөндө жума сайын кат жазчумун

Мен алыскы Чехославакияда аскердик милдетимди аткаргам. Анда Чехия, Словакия болуп бөлүнбөй бир эле мамлекет болчу. Аскерге барган күндөн баштап апама кат жазып турчумун. Апам болсо бир айда бир посылка жөнөтүп турчу. Анын баарын апам берип жибериптир, Жалал-Абад деген шаардан жөнөтүптүр деп аскерлерге таратып берчүмүн. Аскерден келгенде такси менен келүү деген көйрөңчүлүк бар болчу. Мен дагы өзүм дүпүрөп келгеним аз келгенсип, апамды кыйнап акчасын төлөткөм. Апам мени аскерден келгенде чоң шаан-шөкөт менен тосуп алган. Баарынан кызыгы аскерден келгенден кийин болгон. Кадимки эле тиш жуугуч пастанын тюбиктери болот эмеспи. Чехославакияда ошондой тюбиктердин ичинде атайын коюлтулган таттуу сүттөрдү сатчу. Аскерден келе жатканда үйдөгүлөргө белек деп конфет, печенье, бир сыйра апама кийим анан ошол тюбиктеги таттуу сүттөрдөн беш-алтыны салып койгом. Армиядан келгенден кийин апамдан “апа, мен таттуу сүттөрдү ала келгем кана, таппай жатам го” десем, “Жо-ок балам, чемоданыңда андай нерсе келген жок, көргөн жокмун” деп койду. Бети-колду жууган умывальниктин жанында тиш жуугуч пасталар турат эмеспи. Карасам бешөөнү тең жакшынакай кылып ошол тиш жууган пасталардын жанына тизип коюптур. Апа муну жейт десем аябай күлгөн.

Апам тирүү болсо 87 жашка чыкмак…

Апам биздин жакшылыгыбызды деле көрбөй 60 жашында көз жумуп кетти. Эгер тирүү болсо быйыл 20-майда 87 жашка чыкмак эле. Менде азыр баардык шарт бар. Мектепте окуп жүргөндө прокурор деген сөздүн эмне экенин билбейт элем. Апам болсо мени прокурор болот деп үмүт кылчу. Биринчи ирээт прокуратура тармагына ишке кирип, өз алдынча прокурор деген кызматка келген күндөн бери “ушунун баарын апам көрсө болмок” деген өкүнүч мени коштоп келе жатат. Менин кызматка жеткенимди көрсө үмүтү орундалганын көрүп абдан кубанмак болуш керек. Жакшылык-жамандыкта апамдын орду бош болуп дайыма билинип турат. Кээде үйдө бир жакка кетейин десем балдар жалгыз калат. Ошондойдо “азыр апам болгондо баардыгын топтоп алып неберелеринин кучагында балпайып төрдө олтурса”- деп өкүнүп кетем. Эми апама азыр алакан жайып куран түшүргөндөн башка эч кандай аргам жок. Кудайым апамдын жайын бейиштен кылсын.

Апа ыйык жан ал баарына чыдайт

Кудай ушундай жаратып коюптур. Апа ыйык жан, ал баарына чыдайт. Арманыңды укса бөлүшөт, кубанычыңды өзүнүкүндөй кабыл алат. Эне сыйлаган адам эч качан жерде калбайт. Мен кыргыздын апаларынын баарын аман болушун, балдарынын сый-урматын көрүшүн каалайм. Апалар күнү кечээ гана өттү. Баардык апалар неберелеринин маңдайында, балдарынын төрүндө олтурсун. “Баланын жамандыгын көрсөтпө” деп коёт эмеспи. Ылайым балдарынын жакшылыгын гана көрсүн. Ар бир энеге ден-соолук, жакшы маанай каалайм. Эч бир адам апасынын караанын издеп, томсорбосун. Энеси бар адам баардык маселени жеңе алат. Энеден артык ыйык эч ким болбойт.

Даярдаган Баян Кулова

Булак: "Жаңы ОРДО"