Сингапурда 3 миллион адам жашайт.  Басымдуу бөлүгү кытайлар. Өлкө башкаруучусу Ли Куан Ю 1959- жылдан баштап 1990-жыл кызмат кылган жана бул жылдар аралыгында  чексиз бийликти колуна алып, тоталитардык мамлекет жана компюьтерлештирилген мамлекетти курган.

Сингапур үч аймактан турат: Туристик, Экономикалык, Спальный район. Ар бир зона  башка чегарадан өзүнчө туурасы 5 метрден турган газон менен бөлунүп турат.

1965-жылы Сингапур Малазиядан өзүнчө мамлекет болуп  бөлүнүп чыгат. Башка өлкөнүн карамагынан чыгып, эркиндикти майрамдагандын ордуна нараазычылыктар жаралган. Алар, ачкачылыктан өлөбүз, элге жумуш жок, тегеректин баары саз болсо... деп ойлогон. Бирок, азыркы күндө жергиликтүү калктын  орточо айлык акысы бир айга  3500 долларды түзөт. Биздин валютаны өкөнүн бардык акча алмаштыруу жайлары алышат. А Сингапурдун экономикасы болсо дүйнө жүзү боюнча эң мыктылардын бири болуп саналат. Эми мунун баарына кантип жетти деген суроо жаралбай койбойт. Бул үчүн бир гана нерсе керек. Ал: жакшы мыйзам жана мыйзамды сактоо. Байлыкка жетелеген жол ушул.

Кедей Сингапур кантип Орусиядан да бай өлкө болду?

Эң жөнөкөй, эрежелерди сакта жана мүмкүнчүлүк жаратуу. Мисалы, эгер эркектин жубайы жогорку билимдүү болсо, анда ага байге беришет. Метро компюьтердин башкаруусунда жүрөт. Бул жакта 15 грамм марихуана үчүн дарга асылат. Мына ушундай талаптар менен өлкө жетишкендиктерге жете алды.

Сингапур ушунчалык бай өлкө, байлыгыны калктын жакшы жашоосу үчүн жумшайт. Малазиянын түштүгүндөгү кедей арал,  эч нерсеси жок республикадан 20 жылдын ичинде эле гүлөп- өскөн мамлекет болууга жетишти.  Бул жерде эч кандай табияттык ресурстар жок. Бул жактагы топуракка күрүч да, буудай да,жашылча жемиштерди да өстүрүүгө болбойт.

Эгин, өсүмдүктөр жок болсо, арал кантип байыды?

Биринчи кезекте турак- жай системасы реформаланган. 1970 жылдары калктын 90%  курт-кумурска баскан үйлөрдө ижарага жашаган болсо, ал эми калтын 9%  жеке батирлерде жашаган. Азыркы учурда сингапурдун 90% батирдин ээси болду. Мамлекет баардык жарандарга турак жайга субсидия берип, үйдүн баасынын 30% төлөп берген. Насыялар банктар тарабынан минималдуу үстөк пайыз менен берилген. Батирлер белгиленген баада гана сатылды. Шаар арзан 25 кабаттуу имараттар менен курулган. Курулуш Сингапурдун экономикасынын тез өсүшүн камсыз кылды.

Байлыктын экинчи шарты - жогорку билим. Сингапур буга жылына кирешесинин 20% сарптайт. (Россияда - 3,5%). 1968-жылы шаардын премьер-министри Ли Куан Ю "Бир дагы кедей университетке кирүү мүмкүнчүлүгүнөн ажыратылбайт" деп жарыялаган.

Окуудагы акыркы жылы мыкты бааларга ээ болгон студенттерге окуу акысы толугу менен кайтарылып берилет. "Болбосо, биге жашоо жок, - дейт алар, - же биз мыкты мээлерди өстүрөбүз, же болбосо жумушчү күчтү тыйынга баалаган коңшу Индонезия менен атаандашууга аргасыз болобуз”.

Өкмөт жогорку билимдүү кыздарга үйлөнгөн эркектерге сыйлык дайындаганга чейин жетти, анткени көптөгөн профессорлор жеке жашоосунун туруксуздугуна нааразы болушкан. Азыр Сингапур Азиядагы жогорку технологиялардын лидерлеринин бири, компьютерлештирүү деңгээли боюнча (мисалы, шаардагы метрону роботтор башкарат) Жапониядан кийин экинчи орунда  турат.

Азыр университеттер мыкты финансисттерди бүтүрүп жатышат, мунун аркасында Сингапур тез арада Гонконгдон кийинки Азиядагы эң ири каржы борборуна айланды.

Байлыктын үчүнчү шарты - коррупцияга каршы күрөш жана салыктын төмөн көрсөтмөлөрү. Дүйнөнүн алдыңкы корпорациялары чиновниктер алардан  акча, сыйлык деген нерселерди талап кылбашын түшүнүп, башкы кеңсесин Сингапурга көчүрүштү. Ошентип, эч кандай энергетикалык ресурстары жок эле Сингапур Хьюстон жана Роттердамдан кийин дүйнөдөгү үчүнчү мунайды кайра иштетүү борбору болуп калды.

Жаңы бизнести катто – Өлкөдө 4 күн ичинде бүтөт.

Бюрократия таптакыр жок - Сингапур визасын алуу үчүн, арызды Интернет аркылуу тапшыруу жетиштүү: виза 3 күндүн ичинде электрондук почта аркылуу жөнөтүлөт. Ушул саясаттын аркасында инвесторлор Сингапурду каптап, аны акчага толтурушкан. Чет элдик банктар аралда өз филиалдарын ачып, экономикага 800 миллиард доллар инвестиция салышкан.

Мыйзамдар жана аларды сактоо экономикада ийгиликке жетүүнүн төртүнчү шарты. Эгер өлкө башаламан болсо, алар сизге пайда бербейт. Биз буга ар дайым бекем турабыз - кичинекей нерселерде дагы. Мисалы, буга чейин алар жол эрежелерине көңүл бурушкан эмес, андан кийин ар бир унаага сирена туташтырылып, ылдамдыгы 80 км / сааттан ашканда айдоочуну дүлөй кылып койду! Адамдар акырындап жалпы тартипти сактай башташты. Сингапурдуктардын мыйзамга баш ийүүсү Азияда уникалдуу - мисалы, алар эч качан кызыл жарык күйүп турган учурда жолдон өтүшпөйт.

Алсак, метродо, эл көп жүргөн вагондо дагы, эч ким карыларга жана майыптарга  арналган орундарга отурбайт. Бош болгон учурда дагы.  Баңги соодасы дээрлик талкаланган: эгер 15 грамм ар кандай банги  табылса, анда алар өлүм жазасына тартылат. 2005-жылы Австралиянын жараны героин ташып бараткандыгы үчүн дарга асылган, ал тургай, австралиялык инвесторлорду Сингапурда иштебей каласынар деп коркутушкан. Биз Батыштан келген акчаны жакшы кабыл алабыз, бирок бизге демократия жөнүндө сабак берүүнүн кажети жок.

Жол кыймылы жана унаалар. Түнкү сааттын биринде шаардын борборунан мейманканага жетүү - бул токочтун бир бөлүгү, анткени элдин бардык каржылык жыргалчылыгын камтыган унаа сатып алуу оңой эмес. Унаанын өзү башында эле кымбат. Мындан тышкары, унаа башкарууга уруксат аукциондо 10 миң долларга алдын ала сатылып алынат, автоунаанын баасынын 40% дан ашыгыраагы, каттоосу - унаа баасынын 140%. Бул абдан кымбат сатып алуу болуп саналат. Бул адамгерчиликке жатпайт, бирок унаа тыгыны жок, ошол эле учурда бизди  шаарлар муунтуп жатышат.

 Акыры Сингапурда кадимки жашоо эрежелери:

• коомдук тартипти бузгандар катуу жазаланышат:

• жерге түкүргөнү үчүн айып пул - 500 доллар.

• коомдук жайларда тамеки чеккендерге 500 доллар айып пул салынат.

• таштандыларды ыргытып жиберүү - 500 доллар айып пул.

• гүлдөрдү ашыкча сугарганда идиштердин астына табакчалардагы сууну таштап кеткендиги үчүн 500 доллар айып салынат (суу чиркейлерди өзүнө тартып турат).

• Сингапур - үнсүз иттердин шаары.

Бир мүнөт унчукпай туруңуз. Сиз бир нерсе угуп жатасызбы? - деп сурады менин гидим.

Мен кулак төшөп угуп жаттым. Түн ичинде өлүк жымжырттык өкүм сүрдү.

- Эч нерсе жок.

"Туура," деди маектешим, ишкер Алекс Вен, сыймыктануу менен. - Биздин шаарда ит үргөн жок. Эгер ит коңшуларын ойготсо, түнкүсүн же күндүз эле үрсө, анда анын үн байланыштары үзүлөт - бул мыйзам.

Кандай гана ысыкта болбосун эркектер шымчан болуш керек, аялдар көчөдө плюс отуз беш болсо дагы байпак кийип жүрүшү керек.

Саат 18-00дөн кийин унаада жалгыз жүрүүгө тыюу салынат. Сиз өзүңүздүн кесиптештериңизди же башка жолу бир адамды алышыңыз керек. Сен жалгыз бара жатасыңбы? 500 доллар айып.

Уурулук, зомбулук, баңгизат, пара үчүн дарга асуу түрүндө өлүм жазасы каралган. Жеңил кылмыштар үчүн камчы менен жаза каралган. Мыйзамдар туристтерге дагы тиешелүү.     

Басма сөзгө секс жана саясат жөнүндө жазууга тыюу салынат.

Жогорку билими жок, экинчи баласы бар аялдар айып пул төлөшөт. Чала сабат адамдарга сөзсүз түрдө билимин жогорулатуу сунушталат.

Бир үй-бүлөгө экиден бала туура келет. Ошондуктан, кечинде полиция эки баласы бар үй-бүлөлөргө телефон чалып, бойго бүтүрбөөчү дары ичип, презерватив колдонууну эскертет.

Булак: NazarNews.kg