Байыркы индиялыктардын айтылуу цивилизациялары көптөгөн заманбап илимпоздорду таңгалдырып келет.

Илимпоздордун айтыманда: “Адам Америка континентинде жыйырма беш миң жыл мурун пайда болгон деп ишенишет. Континенттин өнүгүүсү тышкы таасирлерсиз, башкача айтканда, толугу менен көзкарандысыз жүрдү. Ошондой эле Америка менен Европа континентинин тургундарынын ортосунда маданий байланыштар бар деген пикирлер бар, ошондуктан жаңы дүйнөнүн цивилизациялары жөнүндө сүйлөшүү мүмкүн эмес. Индиянын көптөгөн уруулары социалдык жана маданий жактан өнүгүүнүн ар кандай деңгээлине чыгышкан. Бир нече бийик цивилизациялар жаралган”.

Ацтек цивилизациясы XIV кылымда, жаңы келгендердин жергиликтүү уруулар менен аралашуусунун натыйжасында, Ацтек цивилизациясы пайда болгон. Тенохтитлан шаары алардын борбору болуп калды. Бул шаар-мамлекет XVI кылымдын башында Америкада эң күчтүү державага айланган. Империянын калкы алты миллионго жакын адамды түзгөн, анын аймагы Мексика булуңунан Тынч океанына чейин, Гватемаладан Мексиканын түндүк Мексикасына чейин созулган. Экономика айыл чарбасына негизделген, ацтектер негизинен жүгөрү, помидор, какао буурчактарын өстүрүшкөн. Айыл чарбасынан тышкары кол өнөрчүлүк өнүккөн. Алтындан жасалгалары өзгөчө баага арзыган. Ацтектердин рухий маданияты жогорку деңгээлде болгон, ага татыктуу билим деңгээли өбөлгө түзгөн. Жашоонун ар кандай катмарындагы эркек балдар үчүн мектеп милдеттүү болгон. Илимдин, архитектуранын, адабияттын жана көркөм маданияттын өнүгүшү да жогорку деңгээлде болгон. Байыркы ацтектер улуу мурас калтырышкан. Ацтек цивилизациясынын салмагы чоң болгон ата мекендик жылдыздар (XVI кылымда) өзүнүн циклине жеткен, бирок көп өтпөй Европа континенттери континентке келип, ушул цивилизацияны токтотушкан. Тарыхка жаңылык киргизген цивилизациянын доору ошону менен аяктаган.

Ал эми цивилизация тууралуу акыркы чоң талкууда мындан 20 жыл мурда Самуэль Хантингтондун «Цивилизациялар кагылышуусу жана дүйнө тартибинин кайрадан курулушу» аттуу китеби колго алынган. Самуэль Хантингтондун ниетинен көз карандысыз катары бул талкуу суук  - согуштан кийинки мезгили акырына чыккандан кийин ортого чыккан жаңы империалист долбоорлорду мыйзамдаштыруу үчүн колдонду. Айрыкча сылыктык, цивилизациялуу болуу жана цивилизация түшүгүнүн маанилүү түрдө талкуулоо мүмкүнчүлүгүнө да тоскоол болгон.

Азыркы тапта цивилизация маанилүүбү? Мындан ары ушул туурасында маалыматтарды жарыялап турабыз.

Булак: NazarNews.kg