«Адам жана жер», («Человек и земля») деген орус тарыхында Чынгыз хан өзү түрк болгон дейт. Мусулман тарыхында айтылганы: мурунку угуз түрк хандары насилинен кыят аталып, биздин эранын 794-жылында Кытай жери Шамадо тиричилик кылып жүргөн бир түрк уруусу монголдордун арасына келип, аларды бийлеп келген. Бул тукумдан келе жаткандар ар түрлүү элди бөлүп алып сурап келген. Чынгыздын бабасы Бартан баатыр менен бир тууган Хотоло хан заманында, XII кылымдын ортосунда  бул монголдор Кытай императорун коркутуп турган. Чынгыздын атасы Есугей баатыр заманында бул кубаты кемиген. Мунун колунда бир нече уруу ээ гана калган. Булардын көчүп жүргөн жери Онон суусунун бою болгон. 1162-жылында (жылкы жылында) ушул Онон суусунун боюнда Дилгун Булдак деген жерде Есугейдин катыны Олан бир эркек бала тууп, атын Темучин койгон. Бул бала 13-жашында атадан жетим калып, өгөй атасы Миңлик менен дин баштыгы Көкчөнүн тарбиясында чоңоюп, жардылыктан энеси жана үч-төрт жаш инилери менен балык жеп оокат кылып жүргөн.

Эр жеткен чагында мунун кайраттуу экенин билип, Кытай каханы колго түшүрүп кетип, анда 10-жыл чамалуу туруп калып, акыры качып кутулган. Келген соң түрк-татар, могол элдери менен согушуп баарын жеңип, 1206-жылы (барс жылы) өз кол алдына 46 уруу элден курултай чакырып (мында кыргыз болбосо керек), Жеңгис хан (истинный Непобедимый, жаки Чын Угуз) атак алган Чынгыз канкор 1207-жылында (коён жылы) мага карасын деп, кыргызга элчи жиберген. Кыргыз ал кезде Энисейдин башында болгон. Кыргызды кахан эмес, улугунун титулу «инал» болгон. Не да болсо инал титулу кагандан төмөн, кебетеси ал чакта кыргызда эки инал болуу керек. Бири — Еди инал, экинчиси Урус инал, Чынгыз канкор бул эки иналга элчи жибергенде алар макул алып, Чынгыз ханга карамакчы болуп элчилерине кошуп эл жиберген. Бир кабарда кыргыздын элчилери эки киши, бир кабарда үч киши болгон. Тартуусунун баштыгы көзү ак, ак шумкар болгон. Ю. Аншенин тарга хинде кыргыздын  жеринде ак жана кара шумкар.

Булак:kyrgyzinfo.ru