Байдендин пресс-катчысы Джен Псакинин айтымында Орусия президенти Владимир Путин менен Жо Байдендин ортосундагы сүйлөшүүлөр 2021-жылдын 7-декабрында болот. Телефон аркылуу сүйлөшүүлөр болор алдында АКШ Украинанын чек арасында болуп жаткан «Орусиянын аскердик активдүүлүгүнө» тан берип байланышкысы келген эмес. Бирок азыркы кырдаалды жөнгө салышпаса үчүнчү дүйнөлүк согуш дүрт этип жанып кетиши мүмкүн. Бул тууралуу Орусия президентинин пресс-катчысы Дмитрий Песков да бекемдеди. АКШнын мамлекеттик катчысы Энтони Блинкендин айтымында АКШ Орусия менен стабилдүү мамилелерди каалайт. Быйылкы жылы Женевада Байден менен Путин бетме-бет үч жарым саат сүйлөшкөн.

Украина менен Орусиянын ортосунда мамиле азыркы учурда тынч эмес. 1914-жылдан бери тытышып келаткан бир тууган орус-украин мамилесин жөнгө салуу үчүн Норманд форматы түзүлгөн. Бүгүн саясатчылар Аланд форматы тууралуу кеп кылып да жатышат. Деги булар эмнени түшүндүрөт? Карапайым эл эмес, азуулуу саясатчылар да бул форматтар эмне экенине кызыгып жатышкандай.

Норман форматы 2014-жылдын 6-июнунда Нормандияда Франция, Орусия, Германия жана Украина мамлекеттердин ортосунда түзүлгөн. Крымдагы жана Чыгыш Украинадагы Донбасс, Луганскидеги окуяларды тынчтык жолуна салыш үчүн түзүлгөн. Булардын лидерлеринин ортосунда 2015-жылдын 11-12 февралында Минск шаарында узакка созулган талаш-тартыштан соң Минск макулдашуусу түзүлгөн. Минск макулдашуусу боюнча Донбасс менен Луганскиге өзгөчө макам берилмек, бирок бул формат ушул күнгө чейин аткарылбай нечендеген өмүрлөр кыйылып келатат. Порошенко президент кезинде “Норман форматы” ооз жүзүндө гана айтылып калган. 2019-жылдын 24-майында Владимир Зеленский президент болуп келип “Норман форматын” жандандырууга өтөт.

Казакстандын биринчи президенти Нурсултан Назарбаев Орусия менен Украинанын президенттерине Казакстанда сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү сунушун киргизген. Бул тууралуу Назарбаев “Мен Украинанын президенти Зеленский менен жолуктум, аны уктум. Ал эми,  кечээ күнү Владимир Путин менен бул көйгөйдү кантип чечүү керек деген темада сүйлөштүм. Мен ойлойм, Орусия менен Украинанын президенттери өздөрүнчө ээн-эркин сүйлөшүшсө жакшы болмок”, -деп Нур-Султанда билдирген. Назарбаев Украинанын лидери бейтарап аянтчада жолугушууга макул болгондугун да  айткан.

Бул сунуш боюнча  Орусия бийлиги үн катты. Президенттин маалымат катчысы, путиндин оозуна айланган Дмитрий Песков Назарбаевге жолугушууну уюштуруп берейин дегенине ыраазычылыгын билдирди. Ошондой эле ал, Путин Зеленский менен жолугушууга  макул экендигин, бирок, бул маселе боюнча дыкат даярдануу керектигин  жана буга Украина да кызыкдар болушу керектигин билдирген. Азыркы учурда Орусия Минскте боло турчу “Норман форматындагы” (Орусия, Украина, Франция жана Германия мамлекеттеринин саммити) саммитке даярданып жаткандыгын Дмитрий Песков айтып өттү. “Норман саммитинде” Донбасс маселеси да каралмакчы. Эске салсак, эки тарап Крым жана Донбасс маселеси боюнча бир пикирге келе албай жүрүшөт.

Бул чыр-чатактуу абалдан чыгуу үчүн ар кандай форматтар айтылып жатат. Ошонун бири Аланд форматы. Швеция менен Финляндия Аланд аралдарын талашып 1918-1921 –жылдары бири-бирин жешип  шишкебек кылып жиберишкиси келген. Анткени, 1917-жылы Аланд аралы Швеция менен кошулгусу келген, бирок Финляндия өз аймагын жоготуп албаш үчүн буга макул болгон эмес. Аралдын эли 1919-жылы бөлүнүп кетебиз деген референдум өткөзүп швед тилдүү элдин 95 пайызы муну колдогон. Финляндия Аландга автономия берип, бул мамлекеттин көзөмөлдүгүндө автономияга айланат. Аланд мамлекеттин ичиндеги кичинекей мамлекетке айланат.

Аландга аскер курулуштары курулбайт, аскер кызматтарына барышпайт. Финндер бул жерге бизнес кылууга тыюу салынган, мамлекеттик тил швед тили, финн тили бул жерде чет мамлекеттин тили сыяктуу. Аланддын өзүнүн туусу бар. Мына ушинтип акыры бир жыйынтыкка келишкен.

Фолкленд аралдарын талашып 1982-жылы болгон согуш. Бул аралдар Аргентинага жакын болгондуктан, бул аралдарды өзүнүкү катары эсептешет. Бул аралдар Улуу Британияга тиешелүү болгондуктан 1982-жылдын 2-апрелинде Аргентина бул аралдарды басып алган. Улуу Британия аскер-деңиз күчтөрү менен Аргентинага сокку уруп, ошол эле жылдын 14-июнунда аралдардан Аргентинаны сүрүп чыгат. Ошол кезден бери бул аралдар чыр-чатактуу аймак катары айтылып келет. Согуш учурунда Улуу Британия тарабынан ядролук куралдар колдонулган деп да жүрүшөт.

Владимир Зеленский учурунда КВНда ойногону белгилүү. Анда бул окуяга Александр Масляков да киришиши мүмкүн. Орусия менен Украинанын ортосундагы чыр-чатактарды чечүү үчүн көптөгөн тарыхий окуяларга кайрылып жатышат. Панама менен АКШ ортосунда да 1989-жылдын декабрында чыр-чатактар болгон. Акыркы мезгилде орус-украин чыр-чатактарын чечүү максатында иш алга жыла баштады, балким Казакстандын мурунку президенти Нурсултан Назарбаевдин демилгелери да бул арааны сууткан кырдаалдардан чыгып, мамилелерди түздөөгө жардам берер.

Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, NazarNews.kg