2016-жылы жазында Темир Сариев өкмөт башында турганда Үңкүр-Тоо аймагында кыргыз-өзбек чыр-чатагы болгондугу белгилүү. Ал кезде президент Ислам Каримов, анын ордун алган Мирзиёевдин тушунда кыргыз-өзбек чек арасы такталып жатат. Өзбекстандын премьер-министри Абдулла Арипов парламентте Үңкүр-Тоо ​​аймагын Кыргызстанга өткөрөбүз деди. Фергана өрөөнүндөгү эң бийик жерлердин бири саналган, Наманган облусуна жакын жайгашкан Үңкүр-Тоо ​​тоосунда Өзбекстан менен Кыргызстандын радио жана телекөрсөтүү антеналары жайгашкан. Макулдашууга ылайык, Өзбекстан Кыргызстанга 35 гектар аянтты берет. Бир кызыктуу детал бар. Өзбекстан тараптан тоонун чокусуна чыга албайсың – жол жок. Жол Кыргызстандан гана бар. Мындай нюанс бар. Көптөр ал жөнүндө билишпейт. Жол алар тарапта болгондуктан, биз тоону бөлүшүү үчүн компромисс сунуштаганбыз. Биз аларга жер бөлүп бергенге мүмкүнчүлүк түзүп жатабыз, бирок алар биз тоого чыгып, ылдый түшө тургандай шарт түзүп бериши керек. Мындай келишим бар.

Кыргыз тарап Кыргызстандын аймагында жайгашкан Өзбекстандын Сох анклавы менен транспорттук жана аба каттамдарын ачууга даяр. Анклавдын тургундары мамлекеттик чек арадан ээн-эркин өтө алышат. Өз кезегинде өзбек тарап ага чейин чек арага чектеш аймактын тургундарынын ортосунда талаш-тартыш жана саясий тирешүү болуп келген Үңкүр-Тоо аймагын Кыргызстанга берүүгө даяр.

Буга чейин Өзбекстан парламенти Кыргызстан менен келишимдерди ратификациялоо боюнча мыйзам долбоорлорун жактырган. Кеп чек аралар жана Кемпир-Абад суу сактагычынын суу ресурстарын биргелешип башкаруу келишими жөнүндө болуп жатат.

Кыргызстан менен Өзбекстандын чек ара сызыгы Кыргыз ССР Министрлер Советинин 1961-жылдын 30-мартындагы токтомунун негизинде макулдашылган. Чек араны делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча комиссия жаңыдан ишин баштаганда да тараптар 1961-жылкы документке таянууга макул болушкан. Бул документте Кыргыз ССРи Өзбекстан, Тажикстан жана Казакстан менен чек ара тилкелерин бекиткен. Шахимардан боюнча талаш-тартыш болгон, бирок анда Сох анклав болуп калмак эмес. Ал эми кошуналардын Бүргөндү массивине дооматтары болгон. Анан 1961-жылдагы документтердин негизинде Шахимардан Өзбекстандыкы, Бүргөндү Кыргызстандыкы деген чечим кабыл алынган.

Кемпир-Абад суу сактагычы (Өзбекстанда Анжиян деп аталат) Кыргызстандын Ош жана Жалал-Абад облустары менен Өзбекстандын Анжиян областынын кошулган жеринде жайгашкан. Ал 1983-жылы Кыргыз Республикасынын аймагында курулган. 1973-жылы Өзбекстан жердин компенсациясын берген – Кыргызстанга 4100 гектар жер берилген. Жазы, Куршаб, Кара-Дарыя суулары Кемпир-Абадга куят. Суу сактагыч Кыргызстанга тиешелүү. Анын аянты 4 миң 400 гектарды түзөт. Максималдуу толтуруу көлөмү 1,9 куб километрди түзөт. Кезинде Өзбекстанга ижарага берилген. Буга чейин Кемпир-Абадды өзбек тарап башкарып келгени белгилүү, эми ортоктош башкарылат.

Кыргыз Республикасынын аймагындагы Кемпир-Абад суу сактагычы республиканын айыл чарбасы үчүн өтө маанилүү стратегиялык объект болуп саналат. Учурда бул суу сактагыч аркылуу Өзбекстандын 175 миң гектардан ашык жана Кыргыз Республикасынын 25 гектар айыл чарба жерлери сугарылат. Суу сактагычтын сыйымдуулугу 1 миллиард 576 миллион куб.метрди түзөт. Аянты 4957 гектарды түзөт. Өзбекстан бул суу сактагыч ээлеген аянттын ордуна Анжиян облусунун Кургантепа районунун Пошахор участкасынан 1019 гектар жайыт жерин бөлүп берүүнү сунуштап жатат. Мурдагы союз учурунда Өзбекстанга СССРдин аймагынан суу сактагыч үчүн 4127 гектар жер компенсация катары берилген.

Парламентте Абдулла Арипов кол койгон келишим боюнча түшүндүрмө берди. Мурунку союздун тушунда суу сактагыч курулуп жатканда Өзбекстан Кемпир-Абад суу сактагычынын сол жээгиндеги каналын курууну өзүнө алган. Бирок ар кандай себептерден улам бул канал курулбай калган. Бул милдеттенме аткарылбагандыктан, кыргыз тарап көп жылдар бою Бургандар массивиндеги 8 миң гектардан ашык жерди өздөштүргөн эмес. Бул Кыргыз Республикасынын экономикасына терс таасирин тийгизгенин баса белгилешти.

Каналдын курулушуна байланыштуу пайдаланылбай калган жерлердин ордун толтуруу үчүн Наманган облусунун Поп жана Чуст райондорундагы мурда талашка түшкөн Говасой тилкесиндеги 12 миң 709 гектар жайыт жерди Кыргызстанга өткөрүп берүү сунушталууда.

Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, NazarNews.kg