«Кыргызалтын» менен Бөлтүрүк жетектеген «Кумтөр» тыгыз байланышта. Бөлтүрүк бөрү боло элек жатып миллиард сом менеен сынып камалып жатат. Ошол жактан «Кумтөр» тууралуу кат жазып, жообун угуп жүрөт. Ал эми «Кыргызалтында» бир жылга жетпей төртүнчү жетекчи менен иштеген иштеген «Кыргызалтын» апрелге чейин дагы канчоо менен иштешет? Жарасул Абдураимов 2022-жылдын апрель айында эле «Кыргызалтындын» башчылыгына келген экен. Алты ай иштебей ал коштошпой кеткен. Анын ордуна 2022-жылдын 2-сентябрында “Кыргызалтын” ачык акционердик коомунун (ААК) курамы толугу менен алмашылып, жаш болсо ичкен жегени элге угулуп калган Элдияр Калдарбеков төрага болуп дайындалган. Компаниядан билдиргендей, "Кыргызалтын" ААК башкармалыгынын төрагасы Калдарбеков Элдияр Султанович өз каалоосу менен мөөнөтүнөн мурда кызматынан кеткен.

2023-жылдын 19-январында Абдраимов Кубат Бейшенбекович КР мыйзамдарынын бардык жол-жоболоруна ылайык, министрлер кабинетинин башчысынын макулдугу менен Мамлекеттик мүлктү башкаруу фонду тарабынан "Кыргызалтын" ААК башкармалыгынын төрагасы болуп дайындалды. Абдраимов 2018-жылдын октябрь айынан тартып 2021-жылдын 5-февралына чейин Ош шаардык прокурору кызматын аркалаган.

Азыркы «Кыргызалтындагы» кырдаал – бул көйгөй бүгүн гана жаралган жок, кечээ да эмес. Мунун бары көп жылдардан чогулуп келаткан, мындайча айтканда системалуу кризис. Ишкананын алдында муну чечүү үчүн эки чоң проблема жатат: бул  минералдык – чийки заттык базанын жаңы булактарын издеп табуу жана кендерде жана филиалдарда  эскирип бара жаткан жабдыктарды калыбына келтирүү, ушундай проблемалардан улам алтын казып алуунун көлөмү кыскарып, өндүрүш ылдыйлап баратат.

Запасы азайып бараткан «Макмалалтын»,  1986 –жылы ишке кирип, анын запасы 2004-жылдын башында эле түгөнгөн.  «Терек-Сай» кенинин  запасы да түгөнгөн, ал эми  «Солтон Сары» кенинде  2 тоннага жетпеген запас калды. Экинчи проблема – эскирген жабдыктар. Бул кендерде  техника өз мөөнөттөрүн иштеп бүткөндүктөн, ар дайым бузулуп, толук көлөмдө иштөөгө мүмкүнчүлүктөр болбогондуктан, металлдарды жоготуу 30 пайыздан ашып кетип жатат.  Мисал үчүн, атайын адистердин айтымында техникалардын иштен чыгышына, иштетүү үчүн пайдаланылбагандар «Солтон - Сары» кенинде 50 пайыздан ашык болсо, «Макмалалтында» бул көрсөткүч 59  пайызга жетет, «Терек-Сай» кенинде жабдыктардын эскиришинен кырдаал андан да татаал, ал жерде 80 пайыз иштетүү үчүн пайдаланылбайт. Эскирген жабдыктар, бул көптөн бери жарыла албай турган көйгөй, муну азыр дароо чечишибиз керек, болбосо ишкана эртеби же кечпи банкрот болот.

Азыркы топтолгон кризистик абалдан чыгуу жана  анын эмне себептен бул абалга келгенин так аныктап, «Кыргызалтында» болуп жаткан кырдаалды өзгөртүү үчүн, ишкананын келечекте стратегиялык жактан өнүгүшү үчүн, азыр «антикризистик план» иштелип жатат.  Бул документ боюнча башкы багыт кемчиликтерди жоюуга жана натыйжалуу башкарууга багытталган. Бул документте үч тоо-кен казып алуу филиалы пландуу түрдө үлүш ала турган биргелешкен «Кыргызалтын» ишканасын кайра түзүү боюнча компаниянын корпоративдик түзүлүшү каралган. Тыштан келе турган инвестициялардын негизинде ишкананын филиалдарында бардык жабдыктарды модернизациялоону пландап жатабыз.  Албетте, азыркы учурда түзүлүп жаткан проблемалар аркылуу «Кыргызалтында» болуп жаткан акыбал инвесторлор үчүн бал каймак эмес экенин түшүнүп турабыз, бирок ошого карабай инвесторлор менен «Кыргызалтын» үчүн пайдалуу шартта  келишимдерди түзүүгө аркет кылыш керек. Бул стратегияда эң башкы көңүлдү эмгек шарттарын жакшыртууну көздөө менен бирге, жогорулатылган эмгек акы менен адистердин конкуренттик жөндөмдүүлүгүн арттыруу керек. Алтын кенин иштетүү филиалдарда  эмгекти баалоо төмөн жана иштөө шарттары начар экендиги жашыруун деле эмес, эмгек шарттары мыкты болушун тилейли. Кадр саясатын так жана сабаттуу иштеп чыгыш керек, ошондо гана  ишкана атаандаштыкка жөндөмдүү болуп, адистердин келип - кетиши азайат.

Ушундай оор кырдаалдарга карабастан, мындай абалдан чыгуунун айласы албетте, бар. Жакынкы жылдары «Кыргызалтын» компаниясын Кыргызстандын гана долбоорлору менен  эмес, чет мамлекеттик компаниялар менен биргеликте иштеше ала тургандай. «Макмалалтын», «Солтон – Сары» жана «Терек – Сай» үч филиалдан инвесторлорду кызыктырган биргелешкен ишкана түзүп жана пайдалуу жагдайда сунуш кылгандар менен ишкана иштешсе жакшы болмок.

Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, NazarNews.kg