Айтканынан тайбаган, ачуусу жаман Жусупжан Жээнбеков деген саясатчы бар. Бул киши да КСДП менен парламенттин босогосун аттап, депутат болуп мандат тагынган. Учурунда ажо Атамбаевдин ишенген кишилеринин бири, досу болгон. Президенттин досу менен Атамбаевдин коомчулукту дүрбөлөңгө салып койгон сөздөрүнөн баштап, азыркы саясат тууралуу кеп козгодук.

- Жусупжан Амражанович, президенттин сыйлык тапшырып жатканда сүйлөгөн сөзүн уктуңузбу?

— Аны Кыргызстандын баары укту да.

— Катырып сүйлөдүбү?

— Менин оюмча таптакыр башка темага кетип калды. Өтө туура эмес сүйлөп койду. Акыркы маалдарда майрам күндөрү же кимдир бирөөлөргө сыйлык тапшырып калса эле өзүнүн арыз-муңун айтмайга өтүп алды. Президент болгондон кийин анчалык майдаланбастан, мындай сөздөрдөн жогору туруп, келгендерди куттуктап койсо жарашмак.

— Бирок, 7-апрелде аянтта өлгөн балдар Убактылуу бийликке келгендер байысын деп өлгөн эмес деген эл күткөн сөздү айтпадыбы?

— Сүйлөгөн сөзүндө эл күткөн, президент айтса жакшы болот эле деген сөздөр болду. Бирок, ар бир сөздү айта турган өзүнүн орду болот. Көчөдөгү карапайым адам сүйлөгөн жок, хан сүйлөп жатат. Ошондой сөздү айткысы келсе депутаттарды, коомдук ишмерлерди, аксакалдарды чогултуп Курултай сыяктуу жыйын өткөзүп, ошол жерде кечээки сөздөрүн айтса куп жарашып калмак. Орден, медаль менен сыйлаганы чакырып алып, башка темадагы сөздөрдү сүйлөгөнү туура болбой калды. Эгемендүүлүк майрамында дагы ушул көрүнүш орун албады беле. Саясат ошондон кийин курчуп кеткен. Кечээ күнү жеңеңди ээрчитип алып “Мыскыл жана тамаша” деген концертке бардым. Айылдан концерт көрөбүз деп келгендер мени таанып учурашып “Президент туура эмес сүйлөп койду. Ушул сөздөрүн башка жерде айтса болмок” деп сүйлөшүп калдык. Айылда күн кечирип жүргөндөр ушундай пикирде экен. Хан болгондон кийин мындай деңгээлге түшүштүн кереги жок эле. Ал айткан сөздүн баарын эл билет.

— Өлгөн балдар бийликке келгендер байысын деп окко учкан эмес да. Бул өңүттөн караганда президенттин айтканы туура болуп жатпайбы?

— Президенттин сөзүнүн түпкү маңызы аябагандай эле туура. Мен билгенден Ө. Текебаев биздин мамлекетке кандай жакшылык кылды? Бул канчалаган жаш саясатчылардын башын жебедиби. Аны өзү дагы эфирден аттарын атап берип актанбадыбы.

— Сиз дагы Текебаевдин айынан кызматтан кеткендердин бирисиз да. Кекти алып алайын деп айтып жаткан жоксузбу?

— Туура, Текебаевдин көрсөтмөсү менен кызматтан алынгандардын бири менмин. Мен ага эмне жамандык кылыпмын? Жалал-Абадда Өкмөттүн өкүлү болуп иштеп турганымда, ошол кездеги Өкмөт башчысы болгон Жоомарт Оторбаевине кайра-кайра жазып олтуруп иштен алганы чындык. Мени жетекчи катары иштен алса мейличи, менден башка 11 жөнөкөй жетекчини да жазып жатып иштен алдырбадыбы. Ал бечаралар бала-чакасын кантип багат? Муну ойлогон жок. Анан ушундай адамдан жакшылык күтүп болобу? Текебаев үч кабаттуу офисин качан курду? 2010-жылдан кийин курду. “Дубовый парктагы” ресторанын кайсыл акчага курду? Аны да Текебаевдики деп айтып жүрүшпөйбү. 2010-жылы 7-апрелден кийинки болгон парламенттик шайлоодо Кыргызстанды мазарга айландырып кызыл чүпүрөк байлап, ичинде баардык керектүү нерселер жайгашкан автобусту алып, ичине активдерин салып алып кыдырып агитация кылып жүрбөдүбү. Саясатта жүргөн киши катары шайлоодо канча акча кете турганын жакшы билем. Бир эле артист 8 миңден 30 миң долларга чейин алдык деп жүрүштү. Бул акчаларды кайдан тапты? Мен Текебаев менен 1995-жылдан бери таанышмын. Текебаевдин азыркы абалын табалаган жерим жок. Кудай андайдын бетин ары кылсын. Текебаев дагы чындыкты мойнуна алыш керек да. Конституциянын атасы деп койсо эле асманга чыгып алып, баарын кылсам боло берет дей береби. Эми Текебаевди кармаган учуру мага деле жаккан жок. Аны аэропорттон атактуу бир маджахетти кармагандай кылып тополоң салганы туура эмес. Антпей эле суракка чакырса болмок. Темир торго салбастан үй камагына алса жарашмак. Анын тилин тыйыш үчүн ушундай кадамга барышты окшойт.

— Канткени менен ажонун сөзү 7-апрелдеги революция бир ууч адамдын бийликке жетиши, алар байлык топтоп алышы үчүн болгон, өлгөндөрдүн аруу тилеги таш капты деген пикирди ырастабадыбы?

— Президент дагы балдардын каны төгүлүп бийлик алмашканы менен көп нерсе башкача болуп кеткенине ичиндеги ызасын чыгарып жатат. Мисалы, Роза Отунбаевага кайсыл кызматы үчүн 100 миң пенсия берип, алаканыбызга салып бөпөлөп олтурабыз? Ошто канча бала дайынсыз жок болуп кетти. Бул жерге келип алып, калп эле көзүнүн жашын көлкүлдөтүп, көрүнгөндөн сөккү угуп кетти. Берки туугандарыбыздан болсо “Биздин келинибиз” деген сөздү укпадыкпы. Өлгөн 87 баланын артында калган чүрпөлөрүнө бере турган акчанын эсебинен Отунбаеваны эркелетип олтурабызбы? Роза өзү деле “Жигиттер, биз бийликке кан менен келдик. Мага мындай сыйдын кереги жок. Өзүмдүн оокатым Кудайга шүгүр жетет” деп айтса болмок. 7-апрелден кийин бийликке келген адамдардын көптөрү чириген байга айланышты. Ханга салам беришпей калган. Аида Салянова болсо “Мени камайт, кетирет” деп какшап жүрөт. Андай болсо өзүңдүн артыңа бир жолу кылчайып карабайсыңбы. Президенттин айткан сөзү кеч айтылып калды.

— Парламентти “Балыктай болуп олтургандан көрө тарап кетпейсиңерби? Мен Бакыт Төрөбаевдин тарап кетели деген сөзүн колдойм” деп айтканына не дейсиз?

— Азыр тарап кетпейсиңерби деп сөз баштап, парламенттин дарбазасын ачтыбы, эми ичиндеги жүз жыйырмасын чыгарып жиберсе баатыр болот. Айткан майда-чүйдө сөздөрүнүн баардыгы эстен чыгат дагы кыйшайып калган ээрин түздөп кетет. Фракция лидеринин “тарап кетейли” деген сөзүн колдоорун билдирди. Президент минтип айткандан кийин анын КСДП фракциясы аракет кылыш керек. Эгерде чын эле алар президентти колдогону анык болсо биринчи кезекте КСДП мандатын таштаса туура болот. “Баарыңар бизди жамандайсыңар, биздин лидерибиз айтты, биз парламенттин тарашын колдойбуз” деп элге өрнөк көрсөтүшү керек. Атамбаев президент болгонуна карабай иш жүзүндө КСДПдан лидерлигин алган жок. Мыйзам чегинде бир гана партияга жан тартпастан, баарына тегиз караш керек болчу. Шайлоо учурунда өзүнүн партиясы үчүн агитация кылып, азыр КСДПдан депутат болгондордун баарын өзү сүрөп жүрүп алып келип олтургузбадыбы. Эми КСДП да ушундай абалда президентти колдоп, тегирменчиси баш болуп, темир жолчусу коштоп, президенттин айтканы эң туура деп мандатын ыргытып басып кетиши керек.

— Сиз дагы КСДПнын мүчөсү болуп, депутаттык мандат тагынгансыз. КСДПнын азыркы курамын карап олтуруп, президентти колдоп, ага тирөөч болчулары бар деп ойлойсузбу?

— Кеп президент өзү алып келген КСДПнын азыркы курамында болуп жатпайбы. Чынын айтайын, 2007-жылы КСДПны түштүктүн жарымына тааныткан мен болдум. Оштун Кара-Суу районунан баштап, Жалал-Абаддын Чаткал районуна чейин кыдырып чыккам. Анда КСДПны эч ким тааныбайт болчу. Туура, ошол шайлоодо 11 адам депутат болуп барганбыз. Кийин партиянын жыйыны болуп, Атамбаевди Бакиевге атаандаш кылып президенттик шайлоого алып чыгабыз дегенде, “Эл сизди талапкер катары колдоп жатабы. Сиз “культ личность” болуудан этият болуңуз” деп айтканмын. КСДПнын азыркы курамында президентти колдой турган татыктуусу жок деп айтуу туура эмес. Кыргыз эч убакта жок деп айтпайт. Кудайга шүгүр, уучубуз кур эмес. Булардын арасынан деле бирөөсү чыгаар.

— Бүгүнкү саясий кырдаалда ажонун абалын кандай элестетип жатасыз?

— Азыркы саясий кырдаалга башкөз боло албай калды. Тизгинди коё берди. Басмайыл бошоп кетти. Жанындагы 2–3 клан акыл айтпастан, ушундай кыласың деп талап кыла баштады окшойт деп ойлоп кетем. КСДПнын алгачкы ирет түзүлгөн тизмеси менен кадрларды жылдырып келгенде кадр маселесин чечип алат болчу. Мен КСДПдан эбак эле чыгып кеткендиктен ага ичим ачышпайт. Бирок, ажонун азыркы абалын көрүп туруп бооруң оруйт да.

— Сиз көптөн бери түштүктө жүрөсүз. Эл менен аралашып, чайлашып жатсаңыз керек. Текебаев камалгандан бери түштүктө элдин арасында кандай пикир жаралды?

— Азыр эл 70–30 десем болот. 70 пайызы “Ушул кезге чейин өлкө үчүн эмне кылып койду?” деп Текебаевдин кылган иштерине баа берип жатышат. 30 пайызы “Кокус эртең Текебаев президент болуп калса эмне кылам?” дегендер. Жетекчилер болсо дубалдын наркы бетине барып алып башкача сүйлөйт да, бул бетине өткөндө экинчи сөзүн айтышат. Таласта иштеп жүргөнүмдө “Арыктын эки жээгине эки бутуңарды коюп алып талтайып турбагыла. Суу көп келсе алып кетет” деп айттым эле. Ошол сыңарындай жетекчилердин көбү эки жакка талтайып турушат.

— Атамбаев өз сөзүндө “Менин ишенгеним эл” деп айтты. Азыр президентти эл колдойбу?

— Ушул командасы менен кете берсе эл колдобойт. Сүйлөп жатканда “Бизди дүйнөлүк коомчулук мактап жатат” деп айтты. Мени деле атамдын инилери, апамдын сиңдилери “Азамат” деп макташат. Президенттин сүйлөгөн сөзү ошондой болуп жатпайбы. Мактана турган цифра, факт кана? Алар жок. Курулай мактана берген болбойт. Эл азыр бир жакка оодарыла албай ортодо турат. Эгер президент колунан эч нерсе келбеген парламентти таратып жибере турган болсо, президент тарапка оодарылат.

— Акыркы күндөрү жанындагы кадрларын алмаштырып, тылды бекемдегенге өттү. Кадрдык жүрүштөр менен азыркы абалды өзгөртө алабы?

— Ачыгын эле айтайын, Атамбаевдин жанында чын дили менен күйгөн кадр жок. Байкасаңар, Атамбаев 7 жылдан бери Акаев, Бакиев деп айтып жүрөт. Жанында олтургандардын бири да бул сөздү колдонбойт. Анткени, алар ичинен Акаев, Бакиев деп жүргөндөр. Алардын фундаментин Акаев менен Бакиев куйган.

— Президент баарын таза иштөөгө чакырып “Атамбаев эч качан уурдаган эмес” деп айтып келет. Сиз аны жакшы билген адамдардын бирисиз. Ажонун бул сөзүнө ишенсе болобу?

— Наралы иним, мен аны менен бирге уурдашканым же болбосо уурдап ага бергеним жок. Аны Жараткан өзү билет. Жараткандын алдында жооп берет. Адам баласын жаманатты кыла бериш аябай оңой. Колунан кармап албагандан кийин эч кимди ууру деп айтпаш керек. Менин да артымдан ар кандай сөздөрдү чыгарышкан. Жалал-Абадда губернатор болуп иштеп турганда “Кыргызнефтегаз” ишканасындагы иштерди алып чыгам деп “Ата-Мекендин” куйругун баскан экем, алар Оторбаеви аркылуу кетиришти. Ошол учурда президент катары калыс пикирин айтып, бир гана “Ата-Мекендин” сөзүн укпастан, “Бул дагы өлкө үчүн таза иштеп берет” дегенге жараган эмес. Тескерисинче, Икрам аркылуу чакыртып жатып убактылуу арызымды алганы мен үчүн күтүлбөгөн иш болгон. Ушундай абалда бири-бирибизди коргой албасак, саясатта эч кимдин жолу бир болбойт. Тескерисинче, досум мени Текебаевдин колуна салып берип кутулган. Мен 2013-жылы эле кан менен бийликке келгендер учуру келгенде бири-бирин чукушуп, шермендеси чыгат деп айттым эле.

- 2005-жылы революция Жалал-Абаддан башталганын баары билет. Сиз ошол жерде жүргөнсүз. Атамбаев эки революцияны тең мен жасагам деп айтты. Биринчи революция учурунда Атамбаев Жалал-Абадга барганын көргөнсүзбү?

— Бул каратып туруп калп айткандык. Жалал-Абадда Бектур Асанов, ыраматылык Жусуп Бакиев 50гө жакын адамды алып чыгып, андан ашык чогулта албай мага барышкан. Кыргызстандын келечеги үчүн деп сүйлөшүп, мен да өз шайлоочуларымды көтөргөм. Көтөрүлгөн эл обладминистрацияны басып алган. Базар-Коргон, Аксы, Ала-Букадан элдер сүрүлүп келген. Ошол учурда Атамбаевди бир да жолу көрбөгөм. 15-мартка чейин Курманбек Бакиевди дагы көргөн эмесмин. Текебаев да 15-март күнү эртең менен мага жолугуп, жыйынга катышпай качып кеткен. Кийин мени “самозванец” деп айтып жүрүштү. Жалал-Абадга бут басып келишпеген. 2010-жылы кыргыз-өзбек кагылышуусунда дагы мен Ошто жүрдүм. Фаттаховго орден беришти. Фаттахов кимдердин жанында жүрдү эле? Жумадыл Исаковдун, Жылдыз Жолдошеванын, Тажиниса Абдурасулованын, менин жанымда жүргөн. Бизге тезек да берген жок. Фаттаховдорду көкөлөтүп кармап олтурат. Бүгүнкү күнү кудум ошонун бири болуп Анвар Артыковду депутат кылып олтургузду. Бул элге жакпай турган нерсе.

Маектешкен Наралы Асанбаев

Булак: "Жаңы ОРДО"