Редакциядан: Президент Сооронбай Жээнбеков менен А. Бекназаровдун жолугушканы жөнүндө эл арасында түркүн сөз бар. Анын чын-төгүнүн Азикеден сураганда, ак же көк дебей “Бул тууралуу кийинки жумаларда жооп берейинчи. Азыр замандаштарыма 2 кайрылуум бар эле. Ошону чыгарып берсеңер жакшы болмок” деди. Кийинки жумаларда Азике менен сүйлөшкөндөй, достордун жолугушуулары тууралуу сөз козгоп, көп нерсени ачыкка чыгарабыз. Бул сапар биз дагы сөзгө туруп, Азикенин кайрылуусун гезит бетине басып жатабыз.

Азикенин кайрылуусунда Атамбаев, Бекназаров, Жээнбеков үч достун ортосунда кармаш бардай. Бул кармаш жазда өтө ысык болору сезилип жатат. Азике эски досу АША тарап болобу же Соке досу тарап болобу?- деген суроо эми Соке же АШАнын кимиси Азике тарап болот?-дегенге оочудай… Саясий погоданы мурдагыдай эле беттегенин бербеген “революциянын бульдезору” жасайт окшоп калды…

Эмне үчүн конституциялык реформа керек?

Жогоруда айтылгандай коррупция Кыргызстандын саясий системасынан бекем орун алды. Өлкөнүн саясий системасынын өзөгүн Жогорку Кеңеш түзөт. Ал КР Өкмөтүнүн түзүмүн, курамын түзүп, өкмөт башчысын, мүчөлөрүн, Жогорку соттун судьяларын, Башкы прокурорду, Улуттук банктын, Эсептөө палатасынын мүчөлөрүн ж. б. шайлайт, алардын ар жылдык отчетун угат. КР мыйзамдарын кабыл алат, салыктарды аныктайт, бюджетти бекитет. Жогорку Кеңеш — ​эң жогорку элдин өкүлчүлүктүү органы, анын депутаттары элдин өкүлү болушу — ​бул Парламент жаралгандан бери эң башкы принцип.

Бирок Кыргызстандын Жогорку Кеңеши 2007-жылдын күзүнөн бери элдин өкүлчүлүктүү органы эмес, саясий партиялардын өкүлчүлүгү олтурган органга айланды. Депутат элдин өкүлү болушу үчүн конкреттүү региондун эли тарабынан түз, тике шайланышы керек жана ошол региондун элинин өкүлү катары сүйлөөгө жана региондун элинин алдында жоопкерчиликте турушу керек. Парламентаризмдин ушундай ыйык принциптери жоюлду.

100% партиялык тизме менен шайлоону жактагандар “байлар регионду сатып алат… саясий партияны өнүктүрүшү керек” — ​деген эки жүйөөнү айтышат, тескерисинче байлар шайлоо алдында бир партияга биригип, жалпы Кыргызстандын элин сатып алып жатпайбы. Эгерде бир бай бир региондон депутат болсо, ал ошол региондун тургуну, өкүлү катары эл алдында тике жоопкерчиликти да кошо алат, элдин ишенимин актабаса, кийинки шайлоого бара албайт. Ал эми 100% партиялык тизме менен шайланган депутаттар бир да региондун алдында жооп бербейт. Кийинки шайлоодо акчасын берип, башка партия менен шайлана берет. 2007-жылы күзүндө “Ак жол” партиясы менен депутат болгондордун 60%ы 2010-жылкы шайлоодо “Ата Журт”, “Республика”, “Ар-намыс” партияларына кубулуп (хамелеон сыяктуу) депутат болушса, 2015-жылкы шайлоодо “Бир Бол”, “Өнүгүү”, “Республика-Ата Журт”, айрымдары “Ата-Мекен” болуп кубулушуп, депутат болушту. Ошонун кесепетинен көп маселелер, анын ичинде “Кумтөр” маселеси чечилбей келет. Себеби “Центерра” аларды 2007- жылы, 2010-жылы да, 2015-жылы да колдоду. Эми эртең да алар бири-бирин колдой беришет. “Центеррага” окшогон компаниялар өз кызыкчылыгы үчүн Жогорку Кеңешке партияларды, депутаттарды эле эмес президентти да шайлатууга акчасы жетет. Мына ушунун кесепетинен өлкөнүн саясий системасында, саясий коррупция өнүгүп, бир эле “Кумтөр” эмес, бүт кенбайлыктар чет элдик акчалууларга берилип, Кыргызстан сатылып жатса да алар кокуй дебейт, себеби депутаттарга эл алдындагы жоопкерчилик жок. Ошол үчүн да 2020- жылкы шайлоого чейин шайлоо системасын өзгөртүү үчүн Конституциялык реформа керек, болбосо бүгүнкү депутаттар дагы деле депутат болушат. “Центерра” “Кумтөрдү” 2026- жылга чейин каалагандай иштетет. Чаткал ж. б. жерлердеги алтын кендер чет элдиктердин колунан чыкпайт. Саясий партиялар бирикме эмес, шайлоо алдында акча көп бергендердин фирмасына айлана берет.

А) Конституциянын ичинде адам укугун бузуу, беренелердин башаламандыгын, өз ара карама-каршылыгын жоюу үчүн да Конституциялык реформа керек. Мисалы, азыркы Конституциянын 2-б., 4п “КР ЖКнын депутаттарын шайлоо жалпы, тең жана тикелей шайлоо укугу менен жашыруун добуш берүү менен шайланат” — ​деп бул конкреттүү адамды шайлайт дегенди түшүндүрсө, Конституциянын 70-б. ЖКнын депутаттары пропорциялдуу шайлоо системасы менен шайланары бекитилген, бул 100% партиялык тизме деген сөз.

Конституциянын 4-б.,4п. 1п.п. Кыргыз Республикасында мамлекеттик жана партиялык институттардын кошулушуна тыюу салынган. Иш жүзүндө бүт бийликти кызмат орундарды, парламентте көпчүлүктү түзгөн партиялардын фракциялары бөлүштүрүшүп мамлекеттик бийлик партиялашып кеткени факт. Анткени конституциянын 84-беренесинде аткаруу бийлигин шайлоодо жеңген саясий партиялар ээ болору аныкталары бекитилген.

Конституциянын 5-б. 1-п “мамлекет жана анын органдары коомдун кайсы бир бөлүгүнө эмес, бүткүл коомго кызмат кылат” деп бекитилген. Бирок “Ак жолдун”, “СДПКнын”, “Кумтөрдүн” мисалдарында, президент, ЖК, Өкмөт өз партияларына жана “Камекого”, “Центеррага” эмне деген артыкчылыктарды, өзгөчө кызматтарды көрсөтүп келе жатышат.

Конституциянын 52-б. 1-п., 2 п. п. ылайык “жарандар шайлоого жана шайланууга укуктуу” — ​деп көрсөтүлөт. Иш жүзүндө жарандар кайсы бир саясий партияга мүчө болбосо жана анын тизмесине кирбесе Жогорку Кеңештин депутаты боло албайт.

Конституциянын 3-б. КР мамлекеттик бийлик: “элдик бийликтин үстөмдүгүнүн… эл алдындагы жоопкерчилигинин… эл кызыкчылыгында жүзөгө ашыруусунун принциптеринде негизденет” — ​деп бекитилген. Бирок эл бийлиги кандай формада үстөмдүк кылат, эл алдындагы жоопкерчилик кантип ишке ашырылат, элдин кызыкчылыгында кандай жүзөгө ашырылары жөнүндө эч жерде айтылбаган. Ошол үчүн биз курултай институтун элдин бийлиги катары Конституциянын 2-беренесине киргизели деген сунуш менен чыгып жатабыз.

Биз мекенчил, улутчул күчтөр жогоруда көрсөтүлгөн жагдайлардан улам эгемендиктин ээси, бийликтин бирден бир булагы эл деген укуктан пайдаланып жок дегенде ЖКнын депутаттарын эл өзү тике шайласын, эл өзү шайлаган бийлик адамдарынын эл алдындагы жоопкерчилиги менен отчеттуулугу курултайлар аркылуу ишке ашырылсын, элдин байлыгы болгон кен байлыктар Кыргызстандын элинин жалпы кызыкчылыгы үчүн иштетилсин деп элдик демилге менен бир нече мыйзам долбоорун даярдап, элге чыгуудабыз.

Азыркы президент С. Ш. Жээнбеков бул маселелерде учкай түрдө жеке каршы пикирин билдиргенине карабай, анын пикири жазга чейин өзгөрүлөт деп ойлойбуз. Себеби азырынча анын айланасында мурдагы президенттердин адамдары көп, алар ага биз көтөргөн маселелер боюнча тескери кеп-кеңештерди берип таасир берип жатканын билебиз.

Эгерде азыркы президент мурда түзүлүп бекем орногон бүгүнкү коррупциялык абалды чечкиндүү реформаларга барып өзгөртпөсө, ал мурдагы президенттердин коррупциялык саясаттарын уланткан төртүнчү президент катары тарыхта каларын да эскертебиз.

Булак: "Жаңы Ордо"