«Кыргыз эл баатыры» пачкалап бериле баштады. Бул саам жогорку наамды үч адам Ташиев, Шеримкулов, Шамшиев алышты. Ар бир майрам сайын үчтөн адам алып отурса бул наамдын деле баркы кетип калат го. Ансыз деле "Кыргыз Республикасынын Баатыры" Атамбаев камакта жатат, бул наам ага жардам бербегенден кийин эмне? Аны Бельянинов Москвада дарылатайын деп аракет кылды эле, эч майнап чыкпады.

"Кыргыз Республикасынын Баатыры" жогорку даражадагы наамынын жобосу 1996-жылдын 10-июлда Кыргыз Республикасынын президентинин жарлыгы менен бекитилген. Бул наам - мамлекет жана эл алдында өзгөчө эмгек сиңирген, Кыргыз Республикасынын эркиндиги жана эгемендүүлүгүн сактоого баатырдык эрдик кылган жарандар сыйланат.

«Кыргыз Республикасынын Баатыры» жогорку даражадагы өзгөчөлүк наамы Кыргыз Республикасынын президенти тарабынан бир жолу гана ыйгарылат. Жогорку даражадагы өзгөчөлүк наамына татыган адамга «Ак-Шумкар» өзгөчө белгиси ыйгарылат.

Кыргыз Эл баатырлары кимдер?

1. ТҮГӨЛБАЙ СЫДЫКБЕКОВ – жазуучу. Түгөлбай Сыдыкбеков — ХХ кылымдагы кыргыз адабиятындагы реалисттик прозаны калыптандырууга жана өнүктүрүүгө чоң салым кошкон Кыргыз эл жазуучусу, академик, Кыргыз Республикасынын Баатыры. Сыдыкбеков 1912-жылы Ысык-Көл облусуна караштуу Түп районундагы Кең-Суу айылында туулган. Ал поэтикалык чеберчиликке керектүү мазмун менен форманын биримдигине "Радио жаңы айылда", "Окуу", "Ажал менен алышканда", "Жүрөгүм энем", "Ленинди чалдар айтышат" сыяктуу ырларында жетише алган.

Түгөлбай Сыдыкбеков — ХХ кылымдагы кыргыз адабиятындагы реалисттик прозаны калыптандырууга жана өнүктүрүүгө чоң салым кошкон Кыргыз эл жазуучусу, академик, Кыргыз Республикасынын Баатыры. Сыдыкбеков 1912-жылы Ысык-Көл облусуна караштуу Түп районундагы Кең-Суу айылында туулган. Ал поэтикалык чеберчиликке керектүү мазмун менен форманын биримдигине "Радио жаңы айылда", "Окуу", "Ажал менен алышканда", "Жүрөгүм энем", "Ленинди чалдар айтышат" сыяктуу ырларында жетише алган.

2. ЧЫҢГЫЗ АЙТМАТОВ – жазуучу. Кыргызстандын залкар уулу, дүйнөгө аты таанымал белгилүү жазуучу, коомдук жана мамлекеттик ишмер Чыңгыз Айтматов Талас облусуна караштуу Кара-Буура районундагы Шекер айылында 1928-жылы 12-декабрда туулган.Анын чыгармалары кыргыз адабиятын эл аралык деңгээлде көтөрүп, жазуучунун дээрлик бардык чыгармалары КМШ өлкөлөрүнүн драма жана опера театрларынын сахналарында коюлган жана чыгармалары боюнча тартылган кинофильмдер Эл аралык кинофестивалдардын сыйлыктарына жана байгелерине татыктуу болгон.

Кыргызстандын залкар уулу, дүйнөгө аты таанымал белгилүү жазуучу, коомдук жана мамлекеттик ишмер Чыңгыз Айтматов Талас облусуна караштуу Кара-Буура районундагы Шекер айылында 1928-жылы 12-декабрда туулган.Анын чыгармалары кыргыз адабиятын эл аралык деңгээлде көтөрүп, жазуучунун дээрлик бардык чыгармалары КМШ өлкөлөрүнүн драма жана опера театрларынын сахналарында коюлган жана чыгармалары боюнча тартылган кинофильмдер Эл аралык кинофестивалдардын сыйлыктарына жана байгелерине татыктуу болгон.

3.ТУРГУНБАЙ САДЫКОВ – скульптор. Кыргызстан, анын ичинен өзгөчө Бишкек шаарындагы айкелдер, скульптуралардын бир тобу, бүтүн бир ансамблдер Садыковдун колунан чыккан. Ал Токтогул Сатылганов атындагы Кыргыз Улуттук филармониясынын алдындагы "Манас" баатырдын скульптуралык ансамблинин, кыргыздын чыгаан кызы Уркуя Салиевага арналып Бишкек шаарынын чок ортосунан орун алган "Революциянын каармандарына" деп аталган монументтин автору. Садыков ошондой эле бир нече жыл "Ала-Тоо" аянтында туруп, кийин алынып салынган "Эркиндик" статуясын, "Эл куту" монументалдык эстелигин жана бир катар эмгектерди жасаган.

Кыргызстан, анын ичинен өзгөчө Бишкек шаарындагы айкелдер, скульптуралардын бир тобу, бүтүн бир ансамблдер Садыковдун колунан чыккан. Ал Токтогул Сатылганов атындагы Кыргыз Улуттук филармониясынын алдындагы "Манас" баатырдын скульптуралык ансамблинин, кыргыздын чыгаан кызы Уркуя Салиевага арналып Бишкек шаарынын чок ортосунан орун алган "Революциянын каармандарына" деп аталган монументтин автору. Садыков ошондой эле бир нече жыл "Ала-Тоо" аянтында туруп, кийин алынып салынган "Эркиндик" статуясын, "Эл куту" монументалдык эстелигин жана бир катар эмгектерди жасаган.

4. САЛИЖАН ШАРИПОВ – космонавт. Кыргызстандын алгачкы космонавты, Кыргызстан менен Россиянын баатыры Салижан Шарипов 1964-жылы 24-августта Ош облусунун Өзгөн шаарында туулган. Учурда Россиянын Жылдыздуу шаарчасында жашайт. Юрий Гагарин атындагы учкучтарды даяроо борборунун биринчи башкармалыгынын жетекчиси. 2012-жылы "Россия сыймыктанган мусулмандар" даректүү тасмасына тартылган. Футбол ойноп, китеп окуганды жактырат.

Кыргызстандын алгачкы космонавты, Кыргызстан менен Россиянын баатыры Салижан Шарипов 1964-жылы 24-августта Ош облусунун Өзгөн шаарында туулган. Учурда Россиянын Жылдыздуу шаарчасында жашайт. Юрий Гагарин атындагы учкучтарды даяроо борборунун биринчи башкармалыгынын жетекчиси. 2012-жылы "Россия сыймыктанган мусулмандар" даректүү тасмасына тартылган. Футбол ойноп, китеп окуганды жактырат.

5. ТУРДАКУН УСУБАЛИЕВ - партиялык жана мамлекеттик ишмер. Кыргызстан коммунисттик партиясынын биринчи катчысы кызматын 24 жыл, 5 ай, 24 күн аркалаган Усубалиев Советтер Союзунда эң узак бийликте турган жетекчи катары тарыхта белгилүү.

Кыргызстан коммунисттик партиясынын биринчи катчысы кызматын 24 жыл, 5 ай, 24 күн аркалаган Усубалиев Советтер Союзунда эң узак бийликте турган жетекчи катары тарыхта белгилүү.

6. САБИРА КҮМҮШАЛИЕВА – актриса. Күмүшалиева 70 жылдан ашык театр, кинодо эмгектенген. Бул мезгил аралыгында100дөн ашык түрдүү образдарды жараткан. Алардын арасында кайгылуу, күлкүлүү оң жана терс образдар бар. Узак убакыт бою Бексултан Жакиевдин "Атанын тагдырындагы" Оңолкандын ролун ойногон. Андан сырткары, "Уркуя", " Ак кеме", "Бакайдын жайыты", "Лифти бар үйдөгү тепкичтер" жана " Кызыл алма" өңдү көптөгөн фильмдерде тартылган. Эң кызыгы элүү жашында 14 жаштагы Кычан Жакыповду ойногон.

Күмүшалиева 70 жылдан ашык театр, кинодо эмгектенген. Бул мезгил аралыгында100дөн ашык түрдүү образдарды жараткан. Алардын арасында кайгылуу, күлкүлүү оң жана терс образдар бар. Узак убакыт бою Бексултан Жакиевдин "Атанын тагдырындагы" Оңолкандын ролун ойногон. Андан сырткары, "Уркуя", " Ак кеме", "Бакайдын жайыты", "Лифти бар үйдөгү тепкичтер" жана " Кызыл алма" өңдү көптөгөн фильмдерде тартылган. Эң кызыгы элүү жашында 14 жаштагы Кычан Жакыповду ойногон.

7. АСАНКАН ЖУМАКМАТОВ - композитор, дирижер. Дирижер Асанкан Жумакматов дүйнөлүк, орус, кыргыз классикасынан 50гө чукул опера жана балеттин музыкасын оркестирлештирген. 1970-жылдан бери Кыргыз телерадиокомпаниясынын Академиялык симфониялык оркестрине көркөм жетекчи жана башкы дирижер болуп иштеп келген. Эл баатыры наамын 2003-жылы 23-январда алган.

Дирижер Асанкан Жумакматов дүйнөлүк, орус, кыргыз классикасынан 50гө чукул опера жана балеттин музыкасын оркестирлештирген. 1970-жылдан бери Кыргыз телерадиокомпаниясынын Академиялык симфониялык оркестрине көркөм жетекчи жана башкы дирижер болуп иштеп келген. Эл баатыры наамын 2003-жылы 23-январда алган.

8. АБСАМАТ МАСАЛИЕВ - мамлекеттик жана коомдук ишмер. Абсамат Масалиев кыргызстандыктардын эсинде тазалыгы, жупунулугу менен калды. Анын мамлекеттик-партиялык ишмердүүлүгүнүн туу чокусу СССР кыйрап бараткан мезгилге туш келди. СССРдин доорунун бүтүп баратышы менен анын мамлекет башындагы кызмат доору бүтүп баратканын туйган Абсамат Масалиев 1990-жылы президенттик шайлоодо иш жүзүндө жеңгенине карабай, бийликти өткөрүп берген.

Абсамат Масалиев кыргызстандыктардын эсинде тазалыгы, жупунулугу менен калды. Анын мамлекеттик-партиялык ишмердүүлүгүнүн туу чокусу СССР кыйрап бараткан мезгилге туш келди. СССРдин доорунун бүтүп баратышы менен анын мамлекет башындагы кызмат доору бүтүп баратканын туйган Абсамат Масалиев 1990-жылы президенттик шайлоодо иш жүзүндө жеңгенине карабай, бийликти өткөрүп берген.

9. КУРМАНБЕК АРЫКОВ – монтажник. "Нарынгидроэнергострой" акционердик коомунун болот жана темир-бетон конструкцияларынын монтажниги, Нарын ГЭСтеги комплекст бригаданын башчысы. Кыргызстандагы 6 ГЭСтин курулушунда иштеген.

10. МАМБЕТ МАМАКЕЕВ - көрүнүктүү хирург, коомдук ишмер. Таланттуу хирург, профессор, КММАнын госпиталдык хирургия кафедрасынын башчысы. Мамбет Мамакеевич Кыргызстанда токтоосуз хирургиянын өнүгүшүнө жол салган. Дарыгер өзүнүн 85 жаш курагына карабай бүгүн да ишин улантып, анын жыл сайын жасаган операциялары 250гө жетет. Ал дүйнөдө эмгек жолун улантып жаткан эң кары хирургдардын бири болуп саналат.

Таланттуу хирург, профессор, КММАнын госпиталдык хирургия кафедрасынын башчысы. Мамбет Мамакеевич Кыргызстанда токтоосуз хирургиянын өнүгүшүнө жол салган. Дарыгер өзүнүн 85 жаш курагына карабай бүгүн да ишин улантып, анын жыл сайын жасаган операциялары 250гө жетет. Ал дүйнөдө эмгек жолун улантып жаткан эң кары хирургдардын бири болуп саналат.

11. СҮЙҮНБАЙ ЭРАЛИЕВ – акын. Сүйүнбай Эралиев кыргыз поэзиясында биринчи болуп эркин ыр формасын 1966-жылы жазылган "Жылдыздарга саякат" поэмасында чеберчилик менен пайдаланган. 2000-жылы кыргыз жана казак элдеринин ортосундагы достукту чыңдоодогу зор салымы үчүн Казакстан Республикасынын "Алтын көпир" аттуу Эл аралык сыйлыгы берилген.

Сүйүнбай Эралиев кыргыз поэзиясында биринчи болуп эркин ыр формасын 1966-жылы жазылган "Жылдыздарга саякат" поэмасында чеберчилик менен пайдаланган. 2000-жылы кыргыз жана казак элдеринин ортосундагы достукту чыңдоодогу зор салымы үчүн Казакстан Республикасынын "Алтын көпир" аттуу Эл аралык сыйлыгы берилген.

12. СООРОНБАЙ ЖУСУЕВ - Ата Мекендик согуштун ардагери. 1950-жылы алгачкы "Эмгек күүсү" аттуу ыр жыйнагы басмадан чыккандан кийин, акындын дагы 30дан ашык китеби өз эне тилинде, 14 китеби орус тилинде жарык көргөн. Ырлары казак, өзбек, украин, азербайжан, тажик тилдерине жана башка чет тилдерине да которулуп чыгат. Жусуев өзү да чебер котормочулук менен Шекспир, Пушкин, Лермонтов, Шевченко, Абай, Мактымкули, Исаакян, Омар Хайам, Маяковский, Есенин, Гамзатов, Кулиев сыяктуу бир топ акындардын чыгармаларын кыргыз окурмандарына тартуулаган.

1950-жылы алгачкы "Эмгек күүсү" аттуу ыр жыйнагы басмадан чыккандан кийин, акындын дагы 30дан ашык китеби өз эне тилинде, 14 китеби орус тилинде жарык көргөн. Ырлары казак, өзбек, украин, азербайжан, тажик тилдерине жана башка чет тилдерине да которулуп чыгат. Жусуев өзү да чебер котормочулук менен Шекспир, Пушкин, Лермонтов, Шевченко, Абай, Мактымкули, Исаакян, Омар Хайам, Маяковский, Есенин, Гамзатов, Кулиев сыяктуу бир топ акындардын чыгармаларын кыргыз окурмандарына тартуулаган.

13. ТӨЛӨГӨН КАСЫМБЕКОВ - Кыргыз Эл жазуучусу. “Сынган кылычтын” романынын автору. Анын миң толкуп жазган “Сынган кылыч” романы кыргыз элинин эс тутумуна ошол Совет доорундагы расмий идеологиялык алкакка сыйбаган бир тарыхый чындыкты кайра кайтарды. Ал – Кокон хандыгынын тарыхындагы Фергана кыргыздары менен кыпчактарынын жигердүү жана жетекчи саясий ролу тууралуу факт болчу.

“Сынган кылычтын” романынын автору. Анын миң толкуп жазган “Сынган кылыч” романы кыргыз элинин эс тутумуна ошол Совет доорундагы расмий идеологиялык алкакка сыйбаган бир тарыхый чындыкты кайра кайтарды. Ал – Кокон хандыгынын тарыхындагы Фергана кыргыздары менен кыпчактарынын жигердүү жана жетекчи саясий ролу тууралуу факт болчу.

14. ЭРНИС АКРАМОВ - белгилүү хирург, коомдук ишмер. Атактуу хирург, профессор жана Кыргызстандын баатыры, өзүнүн катаал мүнөзү менен белгилүү. Акрамов Чүй облустук оорукананын хирургиялык бөлүмүн жетектейт. Узак жылдык эмгек жолунда миңдеген адамдын өмүрүн сактап, азыр да ал жолунан кайтпай келет.

Атактуу хирург, профессор жана Кыргызстандын баатыры, өзүнүн катаал мүнөзү менен белгилүү. Акрамов Чүй облустук оорукананын хирургиялык бөлүмүн жетектейт. Узак жылдык эмгек жолунда миңдеген адамдын өмүрүн сактап, азыр да ал жолунан кайтпай келет.

15. КУЛИЙПА КОНДУЧАЛОВА - мамлекеттик жана коомдук ишмер

16. ДООРОНБЕК САДЫРБАЕВ - кинорежиссер, жазуучу жана коомдук ишмер. Трибунадан чыркыраган чындыкты айтып, бийликти сестентип турду. Кумтөр кенине байланыштуу 2004-жылкы парламенттик талкуулардын биринде сүйлөгөн сөзүн: “Кайран гана эл! Кайран гана мамлекет! Кайран гана мурдуңа бок сүйкөлгөн кыргыздар! Дагы тарткылыгың алдыда экен. Белиңди бекем бууп, чыдагын, өзүндүн зөөкүр уулдарыңа, өзүңдүн зөөкүр кыздарыңа!” деп аяктаган. Коомдук-саясий, маданий ишмер Дооронбек Садырбаев 2008-жылдын 28-майында 69 жашында дарт тийип, дүйнө салды. Маркумга көзү өткөндөн кийин Кыргыз эл баатыры мамлекеттик наам ыйгарылган.

17. ИСХАК РАЗЗАКОВ - партиялык жана мамлекеттик ишмер. Ал 1945-жылы Кыргыз ССР Министрлер кеңешинин төрагасы, 1950-жылдан 1961-жылга чейин Кыргызстан Компартиясынын Борбордук комитетинин биринчи катчысы болгон. Ага чейин Өзбекстанда жогорку мамлекеттик кызматтарда иштеген.

18. АЛИЯСБЕК АЛЫМКУЛОВ - экс-министр

19. БЕКСУЛТАН ЖАКИЕВ - драматург

20. МИТАЛИП МАМЫТОВ - нейрохирург

21. ТАШТАНБЕК АКМАТОВ - фермер, мамлекеттик жана коомдук ишмер

22. ЖУСУП МАМАЙ - манасчы.

23. АЛМАЗБЕК АТАМБАЕВ - КРнын экс президенти.24.Кулатов Төрөбай, партиялык жана мамлекеттик ишмер

25. Ибраимов Султан, партиялык жана мамлекеттик ишмер

26. Шамшиев Болот, кинорежиссер

27. Шеримкулов Медеткан, партиялык жана мамлекеттик ишмер

29. Ташиев Камчыбек, УКМК жетекчиси.

Азизбек КЕЛДИБЕКОВ, NazarNews.kg