Мен кырк жаштагы кызмын. Өзүм кыз болгонум менен сырткы кебетем окшошпойт. Кантип окшошсун “кырк жаштагы кыз”. Ата-энемин кимдер экенин билбейм, мени кайсы эркек туудуруп, кайсы аял төрөтканага таштап кеткен? Балдар үйүндө чоңойгомун. Бир жакшы тарбиячы эже бар эле, жанын койбой жабышып сурап билип алганмын. Ал айткан башка балдарды төрөтканадан алып келишсе мени көчөдөн таап келишиптир.

Ата-эне мээримин дегдеп самасам дагы, мени эч ким асырап албады. Шеригибизди бирөөлөр бала кылып алууга ээрчитип баратканда артынан телмире тиктеп ыйлагым келип, мени да бирөөлөр келип жүрөгөй кызым, сага апа болом деп айтса деп тилечүмүн. Бирок келгендер мага көңүл бөлүшчү эмес. Эмнеге экенин балалык менен элес алган эмесмин, көрсө өтө эле куник экенмин. Ошол чырайсыздыгыман мени асырап алышпаптыр. Ким куник кыздуу болгусу келсин. Азыр деле ошондоймун.

Өзүм сары, чачым сары, шиш ээк, кууш чеке, бучук мурун, тырмап тешкенсиген жылчыйган көздөрүм мышыктын көзүнүн түсүнө окшоп сезим билдирбей карайт. Балдар менен урушуп калганда “мышык көз” дешкенде, алардын сазайын берчүмүн. Баса калып жулмалап, уруп таштап экинчи айткыс болушчу. Кодоо боюм, ийри анан кыска буттарым, улам бой тарткан сайын эриним үстүндө саргайыңкы түкчө коюу тартып пайда боло, мурут кебетеленип көргөндүн көңүлүн жипкиртип ийсе керек.

Балдар үйүнөн мектепти бүткөндөн кийин мени аяган жакшы тарбиячы эже Оштогу жатаканасы бар ишканалардын бирине ишке орноштуруп, ал жерде иштеп калдым. Барар жерим, издеп алаар эч кимим болбогондуктан өзүм чоңойгон балдар үйүнөн кеткенден кийин деле ылым санап тарбиячыларыма барып жүрдүм. Алардан башка жакын санаарым болбосо, кайда бармак элем. Улам жыл өткөн сайын алар дагы улгайып пенсияга кетип, ордуна жаңылары келип, алар мени билишпегендиктен балдар үйүнө да аз барып калдым.

Ата-эне тарбиясы менен балдар үйүндөгү тарбия асман менен жердей экен. Жатаканада жашаган жаңы тааныш кыздар, цехте бирге иштегендер адегенде эле кимсиң, каерденсиң, ата-энең кайда иштейт, канча бир туугансың дешип териштирип киришет. Алгач маанисине жетпей балдар үйүнөн келгенмин деп айта берипмин. Кийин мамилелери башкача боло баштаганда айтканыма өкүндүм. Сурашпаса экен деп четтей берип корунганыман сырдаш курбу күтө албадым.

Балдар үйүндө билчү эмесмин: мендейлерди биздин кыргыздар “арам”, “нокотек” дешип коомчулук жакшы кабыл алышпайт экен. Ушул сөздөн басынып эч кимге кошула албай, куниктигимен мамиле жасагысы келишпей корунчаак, түнт бойдон кала бердим. Эркек болсом балким жеңил болот беле, кыз үчүн мындай сөздү угуу жеткен азап экен. Учтуу шишти атайлап кызытып дал жал жүрөккө малып таштагандай сезимде болом. Башкалар капа болгондо ыйлап же бирөөлөргө бугун айтып жазылат экен. Мен байкуш Бати жарылбас жарамын, мелтейип эле ичтен эзиле берем, өзүмдөн башка эч ким болбосо кимге айтып жеңилдеймин. Ачуум келсе бирөөлөр күнөөлүү кейптенип корс пейил тартып барам.

Ишканада жүргөн жылдарымда жакшы иштеп, айлыкты көп алып, акчаны кеңири кармап кассага топтой баштадым. Кымбат кийимге жетинбеген жаным бар күчүмдү кийимге чыгардым. Мындан башка неге жумшайт элем. Ошо кымбат кийимдер кодоо боюма жарашпасын, “кодошкина” деп мазакташарын билгенде муңаяр элем. Канчалык жакшы кийинип түз жүрсөм дагы жигит көзүнө илинбей койдум. Көрсө мендей куниктен жигиттер да четтеп өтүп, кодоо боюма, жылчыйган көзүмө таң калышат тура.

Станок арасында сегиз саат чуркап жүрүп иштегенден чарчап, жатаканага келгенде моокум канганча уктап, бир түрдүү окшош күндөр өтүп, отуздан өткөнчө жатаканада жашап келем. Бирге жашаган кыздар биринин артынан бири күйөөгө кетип, ордуна жаңы кыздар келип, менин жашым жогорулап өмүр өтө берди. Кичинемде мени бирөөлөр бала кылып багып алуусун тилеген дегдөөм кыялымда кала бергендей… эркекке жар, балага эне болуу бактысын дагы тагдыр мага буйрубады. Жанымдагы кыздарга жигиттер келип киного, көчөгө кетишет.

Түн бир оокумда бактылуу шарактап келишет. Аз өтпөй күйөөгө чыгып, анан балалуу болушат. А мен Бати бечара түнү уйку келбей чакчайып кудайдан тилейм. Келсинчи мага ошол күйөө болуучу жигит. Белгисиз ошол эркекти күтүп отуз бешке чыгып калдым. Сүйүү күтүп, эркек кучагын эңсеп, бала жытын сагынып арманда келем. Ошол белгисиз эркек жарык нур болуп төгүлүп, жарк этип жаныма кубат болуп, өмүрүмү гүлзарга айлантып кечикпей келсең? Сага деген сүйүүм жүрөгүмдө толуп ташып не бир ширин сөзүмдү арнаймын, сага келген балакетке көкүрөгүмдү тосуп сени алаканыма салып аздектейин. Көзүм жумулуп акыркы демим калганча сени сүйүп, сага келген ажалга барып сени сактап калайын.

Азизим сага келген азапты көрүмө ала кетсем ыраазымын. Жарк этип күтүүсүздөн бакыбат кучагыңды жайып келчи, сени зарлап күтөм. Сага алтындай уул, күмүштөй кыз төрөп берем. Ошо балдар кыздар мендей куник болушпайт, сулуу болушат. Сенин колуңа кирген зыраба менин жүрөгүмө кирсин, келчи азизим. Күтүүдөн жүрөгүм бырчаланып кусага толуп чарчап бүттүм. Өз өлөң төшөгүңө, өз очогуңа ээрчитип кетип армандан арылтсаң. Оо арман! Бир жакшы эркек жолукса, экинчи аялы болсом деле мейли, бала төрөп алсам, кытыратып казан жууп, жалаяк кургатып чачылып, мейман күтүп топурасам, балдарым сени ат кылып минип чурулдашса, ишке ашпаган ушундай курук арзууларым менен далай таңды аттырып жаштыгым өттү.

Ээ, ээ жамандын  тилегин көр. Куниктигим кара да, сулуу бала төрөгүм келген тилегим кара. Куниктен сулуу бала төрөлөт имиш деп муңаям. Эркек сүйлөбөгөнү үчүн чүнчүйм, курук арзуум менен көктө көкөлөп жүргөн жаным жерге түшүп уйкусу канбаган көзүмдү кызарта эртең менен ишке жөнөйм.

Анан бардык балакет башталды. Акыркы жылдардагы жашоонун такыр башка нукка түшүшү, өлкө системасынын кыйрашы менен коом өзгөрүп кетти. Ишканабыз үч күн иштесе он күн токтоп, айлыктар өз убагында берилбей, бардыгы кымбаттады. Кассага салган акчам, акча алмаштырганда курсу өзгөрүп арзыбаган сумма болуп калды. Жашоонун ит чыдагыс муунтушу биздин ишканага да келип жетти. Кыскартуулар башталды. Жакшы иштегеним менен мени кетиришти. Сен коколой жалгыз башыңды бакпай эмне болупсуң, башкалардын бештен баласы бар дешип, эмгек китемчеми колума карматышты.

Оо шор пешене байкуш Бати! Эми кайда барасың? Кантип жан сактайсың. Кимден жардам сурайсың дедим өзүмө. «Нокотек» деген сөздөн корунуп жүрүп башка иш түшкөндө кеңеш берип кайрат айтаар, зарымды айтып сырдашкан жан күйөрүм болсочу. Эптеп биртке топтогон акчам менен канчага чейин жашаймын? Ал түгөнсө эмне кылам? Шалдырап олтуруп кайра кайраттандым. Мен өзүмө керекмин, бир айласын табайын, мен гана кыйналып жатыпмынбы? Башаламан азыркы чалкеш жашоодо мендейлер толуп кетти го. Ошолордун биримин. Кантип айласын тапсам экен? Коколой жалгыз башымды кантип баксам экен? Акыры казан, челек сатып алдым. Семичке кууруп сата баштадым. О, менин азаптуу ошол күндөрүм! Саткан семичкеге эптеп курсагым тоёт эле. Болор болбос тыйынга канимет эте, эртеңкимен үмүтүм үзүлө, качанкыга чейин ушинтип жашаймын деп сарсанаага батам.

Дагы балээ башталды. Мен жашаган жатаканадагы иштебегендерди кетиришип, баш аламан болуп жатты. Акчалуулар бөлмөлөрдү ээлеп, акчасы жоктор көчөдө калдык. Тагдыр эмнеге өчүштү? Кайсы күнөөм үчүн? Жалгыздык азаптан башка, адамдардын мыскыл карашынан бөлөк не жыргалын көрдүм? Эки сумкадагы көөнөрүп бараткан кийимдерим, семичке кууруган казаным, аны салып саткан челегими көтөрүп соксойуп талаада калдым.

Ош шаарынын көпчүлүктөн баш адашкан базарын аралап, кайда барышымды билбей темселеп келатып машинага урунуп ала жаздадым. Шоопурдун ашата сөккөнүн, көзүңө карабаган кандай немесиң дегени кулак сыртыман кетип коркконуман делдейип тура бердим. Ушундан көрө өлтүрө тебелеп кетсе эмне, бардык азаптан кутулуп калмакмын. Артыман жоктоор эч ким жок мусаапыр өлүм болот эле. Ажалым жетпептир, эсен калдым.

Туннелден өтүп, Навои багынын ичиндеги отургучта ачкалыгыман шалдайып отурам. Кеч кирип бараткан сайын, кайда барып баш калкаласам деп ойлонуп аалам аңтарылат. Адамдар ары-бери өтүшөт. Отургучтагы бир бечара менен кимдин иши бар. Курсагым курулдап бак ичиндеги майда-чүйдө саткандардан көзүм өтөт. Жанымда бир жаш кыз чүкүрү сатып же анысын алган эч ким жок. Сата албасына көзү жеттиби, четкерээк барып ыргытып ийип кетип калды.

Ошо чүкүрү ыргытылган жакты карасам төш таяна коюу, нары бийик өскөн балтыркан көзүмө урунду. Ошо сасык балтыркандын арасына кирип кеттим. Ырысым болуп жаз мезгили, кышында болсо тоңуп калмакмын. Кийимдерими жая салып кынтайдым. Курсагым ачып, жанагы ыргытылган чүкүрүнү терип келдим. Кермек даамы кайра өзөгүмдү карартты. Жалгыздыгым жанга батканы аз келгенсип айдай талаада калсам. Ушинтип кор болуп жашаганча өлүп калсам кантет, жанагы машине уруп кетип тынчытып койбоптур. Кимге керегим бар?

Бир келген өмүрдө жалгыз келип, жалгыз кетсем. Ата-энеден, күйөөдөн, баладан айтпаса. Баш калкалаар бурчегим жок, сасык балтыркандын арасында, ыргытылган чүкүрүнү жалмап, тиземе ээгими жөлөй шүмшүйүп олтурсам, ушу кантип жашоо болсун. Чындап өлгүм келди, уктаган бойдон турбай калсам ээ. Эртең менен бирөө көрүп же сасыганда жытынанбы — шыйрагымдан сүйрөп барып көмүп коюушар. Өзүм алдында башымды жөлөр, ыразычылык берер, кошок айтып жоктоор жан күйөөрүм жок мусапыр өлүм болмок. Ошентип өз өлүмүмдү өзүм тилеп боздодум.

Жарым түндө өлбөй эле алдымдан сыз өтүп, чыйрыгып ойгондум. Дарак арасынан ай шыкаалап, түрдүү паренделердин чулдурап сайраганы, чөптүн, сасык балтыркандын жыты, жалбырактын шуудурап дирилдеши, нарырак жакта агып жаткан Ак-Буура дарыясынын шоокуму, парк ичиндеги балдардын күндүзгү чулдурагы жок тунжурап турушу, жадесе анда-санда өткөн машинанын доошунун болор болбос жетиши дагы жашоонун өзү сонун экенин сездире, табигаттын ушул ажайыбынан көңүлүм сергек тарта чалкаман кериле жаттым.

Бийик өскөн дарактардын түн ичинде сүрдүү көрүнүшү, жалбырактардын дирилдеши ажайып кооз экен. Жаратылыш таасиринен улам кушбак болуп, өлүм тилеп зарлаганымын изи калбай кайрадан жашоого кумарландым. Мага дагы кудайдын айтканы бардыр. Пешенеме азаптуу тагдыр жазылса качып кайда барам. Көпүрөнүн башында эки буту иштебегендер коляскасында отуруп өткөн-кеткенден тыйын жыйнашып тилемчилик этишет ко. Аларга караганда кудайга шүгүр алты саным аман. Басып жүргөнүмө шүгүрчүлүк келтирейин. Туннелдин жанында бир эркек, бир аял эки азиз ырдашып акча табышат. Бер жагында дагы эки азиз жигит комуз чертип ырдашат, аларга акча таштап өтүшөт. Аларга караганда мен жарыкчылыкты көрөм го. Жинди жаным, көзүмү жумуп караңгылыктан кайра ачканча шаштым, мага дагы кудайдын айтканы бардыр, айласы табылар, эртеңкиден үмүт үзбөйүнчү.

Шыр-шыр эткен добуштан ойгонуп тура калсам, өйдө жагымда бир кемпир даарат ушатып жатыптыр. Тура калган мени көргөн кемпир өйдө болушка чамасы келбей, чочуганынан уят сөз айта белимчилене, көчүгү менен лак отуруп калды. Экөөбүз эч нерсе түшүнүшбөй, делдейише караштык. Мен уйкусурап эсиней, ал ычкырын байлана сүйлөндү.

— Ой, сен кандай катынсың? Чөп арасында таң атпай эмне жатасың? – деп демитти.

Жаман оюнда мени маспы же эркек менен жаткан немеби деп ойлодубу, дагы бирөөнү издегендей мойнун созо балтыркан арасын карай баштады. Кана эми кемпир ойлогондой эркек болсо. Чокума жатамбы эркек менен. Мени көргөн эркек кебетемен качканы үчүн минтип кыркка чыккыча кыз бойдон калганымы кемпир кайдан билсин.

— Иштебегендерди жатаканадан кетиришти. Кимдин акчасы көп болсо, жыргал заман ошонуку болду го. Түнөөр жерим жок ушул жерге уктадым. Издеп сурап алаары жок мусаапырмын. Али кыз бойдонмун, эже, — деп муңайдым.

Керме-Тоо тоосунун жанына жакын жайланышкан кичине кыштакта жашайт экен. Пакса менен урулган коргону, эшик алдында багы, кичине огороду бар үч бөлмө үй экен.

Шордууга шордуу табылат демекчи, кемпиримдин баяны мындай болуп чыкты. Сөйкөбү эне жалгыз баласы менен жаш жесир калып, ошол бойдон күйөөгө тийбей жалгыз балам деп өмүрдөн так өтүптүр. Ал баласы Ошунан узак жакка армияга барып, ошол жактан үйлөнүп, аялы башка улуттан болгону үчүн бул жакка келбей коюптур.

— Үч баласын кыя албай балам дагы кала берди. Төрт-беш жылда бир келип кетчү. Эми жети жылдан бери келе элек. Ылайым баласынан көрсүн. Карыганда мени соксойтуп жалгыз таштады. Жалгыз балам дебей эле жаш кезимде күйөөгө тийип алсам го балам да көп болуп, чалым жанымда болмок. Жат эркектин көзүн каратпаймын депмин, а балам чоңойгондо мени эстеген деле жок, — деп кобурап калат.

Өмүр бою ооруканада пол жуугуч болуп иштептир. Пенсияга чыккандан кийин Навои багынын ичинде майда-чүйдө сатып тиричилик өткөрүп жүрүптүр. Ошентип эки бакыр бир тукур болуп, ага жалгыздыкта мен эрмек табылып жашап калдык. Анын берген биртке акчасына  семичке кууруп сатып күнүмдүк нан таап жегенибизге шүгүрчүлүк келтирип жашап келебиз. Мага баш калкалаар паанек табылганына сүйүнүп, айып таап кет дебесин деп оту менен кирип, күлү менен чыгам. Бирөөнүн көзүн караган ошондой жалтак болот. Чөнтөктө акча болсо шагдам жүрөт киши, басканың ыкчам, сүйлөгөнүң өктөм болот экен. Бул акчанын деми.

Чөнтөктө беш теңгең болбосо басынып, көз карама, жалтак болот адам. Менчи, бир туруп кең пейил, бирде какшанып карылыгынан мүнөзү айнып калган кемпир саал эле бош калсам кабагы бүркөлөт. Айып таап кууп чыкпасын деп көзүнүн агы менен тең айланып, бутунан бери жууп күнкөр болуп жашап келем.

Кышында суукта титиреп, жайында азапта сызгырылып туннелдин жанында семичке сатам. Андан чоңураагына алым жетпейт. Оюм онго, санаам санга бөлүнөт. Учугу жок ойлорго кабылып, жооп таппайм. Качанга чейин семичке сатып өлөр өлбөс күн көрөм. Капыстан Сөйкөбү кемпир ары карап кетсе туугандары көчөгө түртүп чыгарышат ко. Анда кантем? Жашооң түшкүрдүкү заман өзгөрүп мурдагы кеңиричилик жок, эмне деген күндөргө кабылдык? Ичегидей чубалып кеткен базар ичинде семичке алгыла, семичке алгыла деп баратсам бирөө токтотот. “Атыргүл” дүкөнүнүн тушу болчу.

— Эже, токтоңуз, менин тушума келгенде акчаңызды түшүрүп алдыңыз, меңиз, — десе болобу.

Ой кандай сүйүндүм, болгону жыйырма гана сомум бар эле.

— Ие, ука, мынча жакшысың, сен бербей койсоң эмне кылмак элем, — дедим сүйүнгөнүмөн шаша сүйлөп. — Атың ким?

— Папандык Мөнөкбай болом, анабы жерде лампочка сатам, — дейт.

Жакшы жигит экен. Ал бербей койсо айлам курумак. Ушул жыйырма сомго семичке алып, түшкөнүнө нан алчу элем. Аз эле жылдар мурун бул жерде эч нерсе жок болчу. Эми жайма базар болуп кетти. Эмнелер гана жок. Түркүн буюм көз жоосун алып ич күйгүзөт. Менде гана эч нерсе жок. Алардын сатып жаткан түркүн буюмуна ичим күйүп, чөнтөк толо акчасына ичим тарып, мендеги жоктукка ушулар күнөөлүү кейиптенип, атайылап бутумду сүйрөп басып, буюмдарына ылай чачыратып өтөм.

Каткенде мен дагы ушулардай болуп курсагым кеңири тоюп баш паанекке жетем? Жыртылган кийимди жамап кийгеним, жаңысына кудуретим жетпегени, Сөйкөбү эженин үйүнүн акысын берсем деле карылыгынан унутуп кайра сурай бергени, жардамын колкоо кылып, үйүнө түнөткөнүн кыйыта сүйлөгөнү жанга тийди. Акыркы күндөрү пенсиясын убагында алалбай же анысы отун-сууга жетпей, өлүмдү көп ойлоп, баласын эстеп, өзү да айнып баратканы кошул-ташыл болуп, жаман ойлорго азгылырып баратам.

Бу пенде дегениң жашоо оор болгон сайын мендей кара мүртөз боло баштайбы. Алдыман сыз, үстүмөн күн өтүп соксоюп отуруп саткан семичкеге курсагым тойсочу. Ошондо көп сүйлөп какшана берген кемпирди жыга койгум келет.

Бир жолу базар ичинде семичке, семичке алгылалап баратып, «Мир» универмагынын жанындагы валюта алмашкан жерден нан сатат эмеспи, нан алып жаткан бир аялдын чөнтөгүнөн кынжыйган жигит акчасын алып койгонун көрүп калдым. Ушуну көрүп калган мен деле ушинтсем кантет деген кара ниет калпыс ой башыма келе кайра чочудум. Койчу, кантип ошентейин, дегеним менен мынабу курулдаган курсак, эртең кыш түшсө өтүгү жок эч жакка чыга албай калам деген ой эзип салды. Жакшылап сарасеп салсам, дурус кийинген адамдар арасында жупуну кийинген мен кодоюп баратам. Семичкелеп базарды тынбай айланып чыгам. Меникин же жакшы алышпайт. Кебетең менен жергегир кодойгон, куниктигимди көргөн адам менден кантип бир нерсе сатып алсын дейм өзүмчө.

Барына тобокел, ушинтип куурап жүргөнчө, арга жоктон уурулукка барам деген күнү эртелеп туруп кудайга жалындым. Ээ Алла, пенде кылып жараткан соң, неге ырыскымды кошо жаратпадың, азап тартып кыйналганда өлөйүн десем ажал келбесе. Күнүм бүтүп ичээр суум түгөнгөнчө жашоо керек экен. Ага мындан башка жол таппадым. Өзүң колдо, шерменде кылба. Адалдык-арамдык, жакшылык-жамандык, баары өз буйругуң менен. Уурулукка барам деген үмүтүм эртеңки жашаар үйүм, ичээр тамагым, кийээр кийимим болбосо кантем.

Биздин Ош шаарынын базарында таңдан кечке эл аягы үзүлбөйт. Базарын айт, адам жанынан башкасынын баары бар. Жөөлөшкөн көпчүлүккө аралашып, ыңгайын келтирип, каерде эл көп болсо ошол жерден кантип илип кетүүнү үйрөнө баштадым. Бир жерде арзан жемперлер сатылып, таламай болуп эл көп экен. Бирөөнү көрүмүш болуп туруп сатып жаткан аялдын алаксып калганынан пайдаланып жылып кеттим. Жүрөк кургур лакылдайт. Артыман бирөө кубалап келаткандай, мына азыр кармап алып чачтан бурап жыга тартчуудай салып уруп баратам. Жок, оңтою келди.

Мен шордуу кайсы бирин айтып үнсүз чаңырайын, бирок ошол чаңырыкты уккан пенде чыгат бекен. Ошентип көнүп кеттим. Эми болсо биринчи жолкусундай жаным чыга качпастан, каерде кантип жымырышты, өзүмдү кандай алып жүрүүнү, кантип бекитишти, соодагерлердин кимиси кандай экененин байкап, уурулукту баштаарды куп гана үйрөндүм. Кудай балким зарлаган үнүмдү угуп ырыскымды ушундан айткандыр. Колго түшүп калбай жолдуу болуп жаттым, акчага кенелип, курсагым жакшылап тоюп, жыртык кийимим бүтөлүп маанайым көтөрүлүп калды.

Сөйкөбү энеге бирөөлөрдөн акча алып айлантып жатам деп шыпырылттым. Ага арзаныраак болсо дагы бир сыйра кийим алып бергенден кийин мамилеси башкача болуп калды. Көпчүлүк арзанына карап ала беришет. Базардын чоңдугунан бир тарабынан илип кетип, бир тарабына барып арзанга пулдап ийем. Ушуларды сатып көбөйткөн акчалар бул башаламан жашоодо менин эртеңки жашаар ырыскым эле. Кемпир ары карап кете элегинде эптеп кичинекей үй алып алсам деп жанталашам. Акчам көбөйгөн сайын эси дартымын баары кимдикин кантип жымырышта. Бара-бара Кара-Суунун түнкү базарына аттандым. Ушул жерден жолдуу болдум. Жөөлөшкөн көпчүлүккө аралашып маңыроо кейиптенип кете берем, өлүмүш болгонум менен пикирим башка, кыйыла карап ыңгайын издейм, менден эч ким шектенбейт, бирок жанымды оозума тиштеп, ар дайым шиштин үстүндө отургандай болгонум менен оңой акчанын кумары, күңүрт келечегим кайрадан уурулукка түртүп жатты.

Эртең менен ордуман туруп уйкусу канбаган жүзүмү көрүп шалдаямын. Ээ байкуш Бати, качанкыга чейин абийриң ачылбай, шерменде болбой жашаар экенсиң. Көздөрүмдү карасам сезим билдирбей тунжурап, мени бул дүйнөгө жаратышкан аял эркек, эки акмакка нааразы болом. Кимиси мага окшогон куник эле, кимиси көк бет? Кебете кешпирим, мүнөзүмдүн татаалдыгы кимисинен калган мурас? Мени эстешип, кудай алдындагы бир кездеги күнөөлөрүн билишет бекен? Мага белгисиз аял эркек беш мүнөттүк лаазат кумарына берилип, мени жаратаарын жаратышыптыр дагы иттин күчүгүндөй көчөгө ыргытып, тагдыр эркине таштап кетишиптир, бала болуп жаралып доорун сүрбөй, ата-апа деген сөздү айталбай, мээримине канбай калган кандай арман.

Ургаачы болуп эркек көз кырын салбай, кумарын билбей, өз денеңден бөлүнүп чыккан наристени жыттабай, балкылдатып бала эмизбей, бооруна эзилип балам деп айтыш буйрубаганы кандай бактысыздык. Ошол аял, эркек мени ушундай тагдырга туш кылганын билишпейт. Анан акмак дебей эмне дейин.

Артыма бир кылчайып өткөн өмүргө саресеп салсам, муңдуу эле бир күү чертиле бериптир. Ошол күүдөн зарлаган гана кайрыктар угулуп, бир өмүрдүн ушунчалык муңдуу, жалгыздык кемирип бүткөн дастанына айланыптыр, уккан пенде чыкпаптыр, ишенич жөлөктү издептир, бирок табалбаптыр. Уккан, түшүнгөн пенде болбогон соң мен бечара Батини уурулукка түртүптүр, таш боорго айлантыптыр. Ошол күүлөр дале зарлап-зарлап чертилип, эч ким укпаган дастанга айланып келет. Качан шаңдуу чыгат? Шаңкылдап чыгар күнү болобу же бир күнү чорт үзүлүп тынчып калабы?

Бир күнү колго түштүм. Ал мындайча болду. Туфлим жыртылып башы айрылып жүргөн. Ургаачылыгыма барып бир жакшынакай туфлиге көзүм түштү. Жинди жаным аа, төшөгүмө карап бут сунбаймынбы десең, кодоо боюма жараша бекен, кийбесем сатаармын дедим дилимде. Шайтан шаштырды да. Кармалап көрүмүш болуп туруп лып илип алып жөнөгөнүмдө ээси байкап калыптыр, дароо жетип эле алка жакадан алды. Жулмалаган бойдон базар четиндеги милицияканага сүйрөп жөнөдү. Шаптай болгон кара келиндин колунан чыгып кача албай калдым. Албуут неме экен, базарды башына көтөрүп ажылдап кордоп жатты.

Анабы кодоо катын дешет, ууру экен кармап алыптыр, чала ошол кодоого, дагы ура түшсө экен дешип мени көрдөн алып жерге, жерден алып көргө чаап жатышты. Шүмүрөйүп ийри буттарым тейтеңдеп тигинин жетегинде дегдеңдеп баратам. Эл наалатынан жер жарылбады, мен кирбедим. Ошондо дагы көзүмөн кылайып жаш чыкпай мелтейип калдым. Ажан дүйнөмдөгү бурганак, ошо бурганактын азабы бүт ааламды каптап кетчүдөй жүрөгүм чаңырып жатты. Эч ким туйбады, туймак турсун түпсүз жарга чыга алгыс кылышып ыргытып, өз колдору менен көөмп жатышты. Жан дүйнөм шолоктоп ыйлап, бир өмүрдүн муңдуу дастаны дагы муңдуурак зарлап чертиле берди.

Шаптай болгон кара келин мени милицияканага сүйрөп кирип түртүп ийгенде талп эте жыгылып түшүп, башым столдун бутуна катуу тийип ооруп калды. Ушундай дагы долу болобу, оозунан ыплас сөздөр чыгып, каматам деп албууттанды. Үй алам деген  үмүтүм кыйрап, калган өмүрүм түрмөдө өтсө жыргаган экенмин. Мени түшүнөр пенде чыгар бекен деп жер жаңырта кыйкыргым келди. Менин бул үнсүз боздогонум сыртка атылып чыкпай дилимде удургуп жатты. Турайын десем кайра түртүп салгылап, тейтең эте жыгылам. Ушу сенден келгенди көрдүм, эми мага баары бир, аябай жаалым келген экен, мага кайдан күч топтолду, бардык азап тозогума бул келин күнөөлүү кейптенип айтып бере алгыс доолулук менен колун тиштеп, туш келген жерине салгылап, башым менен сүзүп, экөөбүз милициякананын тар бөлмөсүндө тытышып атабыз. Жан кашайганда пенде ушундай күчтүү болуп кетет экен тообо.

— Болду ай катындар, жөн эле айтсаңар, бекер киши бардай жулмалашып киресиңер, — деп милиция жигит экөөбүздөн кичүүлүгүнө карабай ашата тилдеп корсулдады.

Анан эмне болгонун сурап, аты-жөнүбүздү жазып, тигинин туфлисин колуна карматып кетирип жиберди. Шүмүрөйүп мен калдым. Милиционер жигит чегип жаткан папиросунун түтүнүн көпкө үйлөй мени ойлуу тиктеп калды. Бармагым көрүнгөн жыртык туфлим, көөнөргөн эски көйнөгүм, жанагы жулмалашкандан улам кебетем келишип турганы жигиттин боорун ооруттубу же периштеси шыбырап, кудай дилине салдыбы, боору ооругандай жан тарта сүйлөдү.

— Каап эже, сиз дагы аргасыз барган окшойсуз, эч нерсе айтпасаңыз деле түшүнүп турам, — дейт.

Жүрөгүмө жеткен сооротучу сөз ушу болдубу, жылуу сөзү долулугуму кыйып түштү. Жанагыдай кайратым, жоготом деп корсулдаганда кашайганыман тытып жешке даяр элем. Адам канчалык жашоодон запкы жеген сайын жан кечти болобу деп калдым.

Арам оокат, арамга кетет дегендин чындыгы бар белем. Үй алам деп уурулуктан тапкан акчамы штраф төлөп, ары-бери суралып жүрүп түгөттүм. Милициянын тергөөсүнөн суурулуп чыгыш үчүн баарын төгүп бердим. Ушул шермендечиликтен аман-эсен кутулсам бирөөнүн ырыскына кол сунбай калайын деп касам ичкеним менен бир тыйыны жок жалдырап отуруп калдым. Кутулаарын го кутулдум. Эми кантип жашаар экенмин десем заманам куурулат.

Кайрадан көчөдө семичке сатып, ач отур, тынч отур дегендей чүнчүп жүргөндө кемпирдин бир колу, бир буту иштебей шал болуп калды. Эмнеси болсо дагы көпкө бирге жашап көнүшө түшкөн экенбиз, аны чын дилимден аяп тамак-ашын каалагандай берип, алдын кургактап, көңүлүн оорутпай айыгып кетсе деп тилегеним менен, жашаарын жашап, жашы жетимиштен ашып калганда оңоло албасын сезе, кокус ары көздөй жөнөп кетсе шордуу башым темселеп кайда барар экен деп жан дүйнөм сыздайт.

Сөйкөбү энеге сүйөнүп калыпмын, жаткан шейшебин таза кармап, тамак-аштан өксүтпөй бапестегенимеби же өлүм алдында дил тазарып, баарын электеп өктөрүп каниет сабырлуу болуп калабы? Кемпирдин мурунку айныкейи жок, мага жан тартып баратты. Бечара кемпир жалгыз баласын күндө он маал айтып, кайра балаңдан тап деп күбүрөгөнү менен көрбөй арманда көзү жумулаарына жаны кейип, көз кычыгынан жаш сызылып жаздыкка таамп, же аны жубатаар арга тапсамчы. Мен бала жытын сагынып арманда болсом, баланын акыбети ушул экен го. Көздөрү сезимсиз тунарып, жаак эти шалбырап, өңү ак шапак болуп өлүм сүрү кирип турганы мунун күнү жакында бүтөөрүн айгинелеп, менин күнүм эмне болор экен деп эзиле бердим. Эки тиземе ээгимди жөлөп, шалдырап олтурсам Сөйкөбү эне:

— Бати, — дейт үлдүрөп сүйлөп. — Бати, мен чачымдагы ачкычты алып, сандыгымы ачып түйүнчөктөрүмдү алып келчи.

Анын аркасына жаздык жөлөп, жыгылып кетпесин деп ороп-чулгап тике отургуздум да, өзү айткан түйүнчөктөрүн чечип алдына коюп бердим. Эти качып териси шалбырап, көк тамыры көрүнүп бырышкан муздак колу менен колумду кармалап эмшеңдеп ыйлады.

— Акыр түбү өлөт экенбиз, барар жерибиз акырет болгон соң, ал күчүмдүн барында неге дүйнө жыям жеп жанталаштым. Ушунун бары азыр мага арзыбас нерсе болуп калды. Экөөбүз Навои багында майда-чүйдө сатып темселегенче жанды кыйнабай ушуларды сатып оокат кылсак болор эле. Балам барибир келет деп күтүп сактадым эле. Ак ниетим менен элге той берем, неберелериме деп атап чогулттум эле. Буйрубады. Өлүм алдында небере эмес баламы көрүүгө зар болуп кетип баратам. Келиним келсе сөйкө, шакек тагам деп бул алтындарды үмүтүмдү үзбөй сактап жүргөмүн. Ме, бул кичине түйүнчөктү чеччи!

Түйүлгөн чүпүрөгү мезгилден саргайып, бирок ичиндеги алтын сөйкө, шакектер, цепочка айнектен түшкөн күн нуруна жалт-жулт эте чагылып, ушул кымбат жасалгаларда кемпирдин не бир ак тилеги, уулун көрсөм деп күткөн, жылдар бою катылып зарланган сагынычын түшүнүп туруп колуман эч нерсе келбейт.

Кемпир мүңкүрөп жансыз колун берки колу менен шалак эттире таштады.

— Бати, ушулардан өлүмтүгүмө дегеним башка түй. Өзүң айткандай сен бир шордуусуң. Ушул алтын буюмдарды сен ал. Үйүмдү дагы көзүмүн тирүүсүндө өткөзүп алгын. Сен үзүрүн көр, жыйган-тергеним сага насип болсун. Жаныңды бак, мага күйөөр тууган деле жок. Эч ким сенден талашпайт.

Бул күтүүсүз кептен абдырап калдым. Кырк жашка чейинки кор болгон тагдырымы көз жашым жууп кете тургансып солуктай бердим. Кемпир жалдырап карап жатты. Адамдарга болгон ишенимим эртелеп жоголуп, көк бет, түнт, бирөөлөргө оңой менен жарылбаган, ким экенимен, куниктигимен корунуп өскөн мен мынчалык бошошкон учурум болгон эмес.

Сөйкөбү эненин эски сандыгынан үйүнүн керектүү кагазын алып жатып баласынын адресин таап алдым. Шааболот экен аты. Энесинин оор акылабын эртерээк келбесе көзүн көрбөй каларын айтып кат жазып жибердим. Салехардга кат жетеби жокпу, ал адрестеби же башка  жактабы — арсар ойдо болгонуман алагдыланбасын деп кат жөнүндө айта алган жокмун.

Шааболот энесинин кырк ашын бергенден кийин гана келди. Жашы кырк бештердеги шыңга бой, тармал чачтары, жазы маңдайына түшүп турган, ак жуумал чырайлуу киши экен.

Ээн үйдө экөөбүз соксоюп отурабыз. Ал энесинин көзүн көрбөй калганына өкүнүчүн же жалгыз энесин таштап чет жерде жашап калганына арманын билгизбей, лам деп ооз ачпай үңкүйүп отура берет. Күйүтүн баскысы келеби же адатыбы, тамекини бурулдатып көп чегет экен. Эки бөлмөдө экөөбүз жашап ортодо кеп уланбайт. Менин бары жогум менен иши жоктой, көңүл деле бурбады. Эми үйүн талашат экен деп менде жан жок. Кайра энесинин мага таштаган мурас кагазын эстесем, көңүлүм ток. Кемпирдин азын оолак туугандары деле үйүн сага берсе болуптур да дешип тим болушту го. Балким баласы көкшүнү басылып энесинин күйүтү унутулганда катын-баласына, өзүнүн Салехарддына кетип калар.

Ал менин атыма жазылган апасынын мурас кагазын көрүп тим болду. Кетээр койорун айтпайт, сыртка деле чыкпайт. Ошентип бир топ күнгө чейин туруп калды. Жинди жаным аа, ал канчалык мага көңүл бурбаган сайын өзүм ага тартылып баратам. Жазы маңдайына түшүп турган бир тал чачы баскан сайын селпилдеп жарашып турат. Кош каттуу кара көзү сынай карап, ички сырын аңтара окуй албайсың, кандай кийим кийсе да жарашкан келбетичи. Кодоо боюман, куниктигимен анын жанында бүжүрөп тартынып турганым менен аны карап эле отургум келет. Кучагына бой таштап, эркекти эңсеген, аткарылбай келген кумарымы бассам ээ. Өзүмө баш ийбеген, ээ жаа бербеген сезим аргасын таба албай, ургаачылык напсими баса албаганымы кантейин.

Ошондо менин шорум каткан экен. Бир жолу көчөдөн кызуу келди. Кагаз баштыкка эт, сабиз, күрүч, арак салып алыптыр.

— Бати, — деди, биринчи жолу атымдан атап. — Жакшылап палоо демдечи, энемдин арбагын эскерип куран окуп коёлу.

Куранга аракты аралаштырганы эмнеси деп тим болдум.

— Куран окушту билесиңби?

— Жок, өзүңүз окуй берсеңиз да.

— Кайдан, биздин Салехардда куран окушмак беле. Отуз жылдан бери ошол жакта жашап, өзүбүздүн салтты да унутуп баратам. Балдарымы жакшы көрөм. Үч баламы кыя албай өмүрүм жат жерде, жат элде өтүп жатат. Энемди көрбөй, топурак сала албай калдым.

Көздөрү жашка толуп, таамп кетпей мөлтүрөп түнөрүп унчукпай калды. Шылкыйып отурушу, муңая сүйлөшү, коюу буурул тармал чачтары сапырылып ирээтсиз самсаалашы көзүмү күйгүзүп, өзүнө чексиз суктандырып, бул чырайлуу эркекти карап эле отура бергим келет. Серпилген сезимими билип кала тургансып, өзү менен өзүмү салыштырып көрүп коруна түштүм. Ажарлуу, келбети келишкен эркектин жанында мендей кодойгон буту ийри неме турса…

Ошол күнү ой боюма койбой ичирип экөөбүз тең кыйла эле кызып алдык. Ичкиликтин деми менен корунганым жоголуп баатыр болуп чыга келдим. Колу тийсе денем дүрүлдөп өзүмү токтото албай, дагы бекемирээк кучакташын самап, ушул бактылуу сааттар узакка созулса экен, түшүм болуп чыкпаса мен жан дилим менен берилип ырахаттандым. Бардык нерсени унутуп магдырадым.

— Ой сен кызсыңбы? Мен бирин чыгарып, бирин киргизген катын го депмин.

Үнүндөгү мыскылдуу кемсинткени, баятан берки магдыроомду атайлап шылдыңдагысы келгендей үстүмө муздак сууну жаба куйгансып жыйрыла түштүм, аялзатын эмес чириген дөңгөчтү аттап өткөнсүп жийиркене, кийимдерими тебелеп ички үйгө кирип алды. Шылкыйып отуруп калдым. Бул эмнеси?

Экөөбүз ошентип жакын болуп кеттик. Ага кандай гана берилбедим. Жан дилим менен самап кучагында болгум келгенин сыртка чыгара албай буулугуп, же сезимими басууга кудуретим жетпей кебетемен көрүнүп, өзүмү андан алыстата албаган бул бир муңдуу шоркелдей үмүтсүз сезим эле. Канчалык тең ата болоюн десем да анын чырайлуулугунан, нары буйра сүйлөгөн өктөм үнүнө баш ийип, мени азгыра берген тармал чачын сыласам ээ. Атаганаат! Бул азгырыктын аягы эмне болуп бүтөр экен?

Арман менен кусага баткан жинди жаным аа. Кетпесе экен, эрди-катын болуп жашап калсак деп кудайдан тиледим. Үйдү таза кармап, тамакты түрдүүлөп ширин жасап көңүлүн тапсам дейм. Ал мени эч качан албасын сезгеним менен өзүмдү алдап куру кыялга берилем. Ушундай дагы күтүүсүз бакыт болобу, кемпирдин үйү мага калды, өмүр бою топтогон дүйнөсү насип болду. Жанымда – уулу, келбеттүү эркек. Өмүр бою мени менен болуп, бейкапар бапырап жашасам, балалуу болуп жалгыздыктан кутулуп, үй-бүлөлүү болсом деп зарлаганым кудайга жетип ишке ашат бекен?

Мен ага канчалык берилген сайын, жалдап алган малайындай мамиле жасайт. Көп жолу көчөдөн кызуу келип мени тээп кемсинтсе деле, ушунчалык берилгендик менен көзүмө сүйкүмдүү көрүнүп баарын кечирем. Мен керек болгондо оюм менен эсептешпей, өз билгенин жасап, анан сөгүнүп-сагынып, мени буту менен тээп, керебеттен итти түртүп жаткансып, түртүп жиберет же жийиркене аттап өтүп, келип калбасын дегендей ички үйгө кирип илип алат.

Мага малайындай мамиле жасап, бутунан бери жуудуруп, мастыкка салып кордоп жатса деле лаззат жыргалы үчүн кечирип, дал ушунуман өзүмө кыжырланып бирок серпилген сезимим күчтүү болуп жатса кантейин. Ичинде эмне сыры кыйнап жатты, бир нерсеге кыжаалаттай, көңүлүн жай албай ызырына берет. Апасынын үйүн мен өткөзүп алганыма алеми ичинде кыйнап жаткансыды. Көбүнчө көчөгө кетип кечкисин кызуу келет. Эмне кылып кимдер менен ичип жүрөт — мага белгисиз. Канчалык көңүл бурбаган сайын дегдеп кыйналам.

Тагдырдын тамашасы ай. Боюма болуп калыптыр. Сүйүнгөнүмөн ырдамыш болуп маанайым көтөрүлдү. Баарынан үмүт үзбөдүм беле. Мага да кудайдын айтканы бар экен го. Ушунусуна шүгүрчүлүк. Шааболот бүгүн соо келсе бир чечимге келейин, балага байланып деп оюма ар нерсе кетип, жакшылыкка жоруп, биротоло калаар. Кайдаан. Не кыларын мага айтып болуптур. Жүрөгүнүн тереңинде не максаты бар экенин билсем ээ. Көкүрөктү мыжыгып эзген кубаныч кайгымды бөлүшөр, кол сунар адамым болуп калса го. Андай күн кайда-ан. Эмнеси болсо да боюма болгонун айтсам мамилеси өзгөрө бекен?

Ал ошол күнү мас келип, өзү эле эмес, сомодой болгон төртөө менен, алары дагы мас. Төркү бөлмөдө арак ичишип карта ойноп, мен байкуш тамак жасап, дасторконун тазалап анан мени “тамагын жеп, табагын теп” кылышты.

Төрт эркек кийимдерими үзүп жулкуп айрыган сайын өлөрчө мас немелер эмне кылып жатышкандарына акылдары жетпей калды. Мен Бати бечара беш эркектин ортосунда бул бетсиздиктен эмне айла табышымды билбей, колуман эч нерсе келбей кор болгонума жаным күйүп, ырахат ала ха…халашканы жүрөгүмө бычактай сайылып титиреп турдум.

— Бул эмнеңиз, назары пас, бетиңиз жок экен, — деп боздоп ийдим. Шааболот менин боздогонумду түшүнбөйт эле. Жанагылар тыткан кийимдеримди тебелеп, бир колунда бөтөлкө, бир колунда стакандагы арактан жутуп коюп, беркилерге ичирип, сулуу чоң көздөрү менен шылдыңдай карап, жарымы ичилген аракты бетиме чачып жиберип мени айлана басты.

— Эмне кылганыңды билбейсиңби, канчык. Мени келбейт деп энеми коркутуп үйүн, дүйнөсү менен өткөзүп алган ушундай кымбатка түшөт. Эй төртөөң, карасаңар ушундай дагы сулуу катын болорбу, мүчөсүн карасаңар, тал чыбыктай буралып, тиктеп эле тургандай.

Энесин көрүп калсын деп сага кат жазган колум сынсачы. Мындай ит экениңди билгенде…

Беркилер кол чаап ха…халашып стаканды улам бирине өткөзүп ичише беришти. Шааболот мас болсо дагы ажарлуу, көздөрү ого бетер коюланып, чачтары иретсиз саксайышы дагы өзүнө жарашып, кудая тобоо… ушундай чырайлуулукка бул бетсиздик түк коошпойт.

— Ит экенсиң. Ушу сенден келгенди көрдүм. Жулунуп барып каруусунан алымдын барынча тиштеп алып тырмаңдап жатам. Этинин ооруганына чыдабай көмөлөтө койду. Ык эте өзөрүп ортолорунда тыбырчылап тура албай жаттым.

— Кодойгон канчык, бул деген энемди коркутуп, үйүн тартып алгандын өчү болот. Эй төртөөң, алгыла силердики. Картадан утулганымда өмүрүңөрдө көрө элек кызыкты көргөзөм дебедим беле, ошо кызыгым ушу, карагылачы, мындай кебетеси келишкен аял чанда учурайт.

— Ха…ха…

— Ой боорум ай…

— Кана кимиң…

— Ой кудай ай! Бул эмне деген кордугуң! – деп чыңырып тепкиленип жаттым.

Колуман эч нерсе келбеди. Мени жашоого шоркелдей кылып жараткан мага белгисиз аял эркек кимсиңер? Силерди каргыш алсын! Укум-тукумуңар менен жалчыбай өткүлө. Силердин лаззатыңардын жыйынтыгы мен болуп, пешенеме кордуктан башка эч нерсе жазылбаптыр. Эй, аялзаты, баланы төрөдүңбү, күнөөсүн кошо көтөр, таштаба, мендей азапка туулуп кор болуп, зар болуп жашаганча туулбай калсын деген жан дилимдеги чаңырыкты угушпады.

Өлөрчө мас төрт эркекке кордолдум. Көкүрөктө ызаам кайнап колуман эч нерсе келбей ортолорунда сулайып мен жаттым. Дивандагы Шааболот эки бутун кайчылаштыра селкилдетип, көздөрү уятсыз кылгыра маашырланып ал олтурду.

— Менден үй талаша турган сен экен ээ. Кымбатка түштү го. Кана бул төртөөнүн…

Ал сөзүн бүтпөй, эшикке чыгууга чамасы келбей дасторкон үстүндөгү тамак ашка окшуй кусуп жиберди. Баары булганып тамак ашка аралашып, төртөө мындан жийиркенише сөгүнүштү.

— Энеңди Шааболот…

— Чактап ичпейсиңби, баарын булгап.

— Кодойтуп тапкан катынын кара.

Жийиркенишкен төртөө темтеңдешип чыгып кетишти. Шааболот кусундусуна булганып, кроватка күп эте чалкасынан түшүп уктап калды. Анын мени азгырып келген чачтары жаздык менен бир болуп жайылып, көзүн ачсам, бери эле дегенде беш саатсыз ойгонбойт. Элүүгө жакындап баратса дагы чырайынан жазбаган ушул сулуу эркек азга да болсо бактыга бөлөй ырахат тартуулады, эне болуу кубанычын буйруду. Анан энесинин үйүн мага таштаган алемин төртөөнө таландыга салып берип өчүн алды. Көрсө мен түшүнбөгөн үшкүрүгү, ичтен эзген кыжаалаттыгы үйү үчүн экен да.

Мени ушунчалык кыйнашкан экен, өйдө болууга дарманым келбестен жанында шылкыйып ыйлап олтурам. Баягы кумарлануум, чексиз жакшы көрүп дегдегеним эми жек көрүүгө айланып, чырайы мокочо болуп көрүнө, жанын оорутуп кантип өч алсам деген ачуу сезим гана калды. Бугуму чыгара боздоп ыйлап жатканымы айтаарга эч ким жок, мен бечара кайра чыйралдым.

Жок, Шааболот, эми сени жөн койбоймун. Мени кандай кордосоң сени да ошондой кордоп жатканыңды көзүңө көргөзбөсөм элеби. Шейшептерди айрып бышык кылып эшип, керебет астынан өткөзүп аны козголо алгыс кылып таңа баштадым. Бутунан башына чейин ороп таңып салдым. Шашпа сени, эсиңе келээрсиң. Өзүм жуунуп тазаланып ойгонгонун күттүм. Үй чачылган бойдон жатат. Эми мурдагыдай жыйноого кайдан көңүл келсин. Энесинин эт чапчу курч бычагы бар эле, кайрак менен ого бетер курчутуп, жубалдызды дагы даярдап койдум. Баатырыраак болуш үчүн арактан ичип алдым. Анын таасири менен көргөн ызам жаныма батып аял эмес азезилге айланып чыга келдим.

Ал далайда гана эсине келди. Эч нерсеге түшүнбөй же козголо албай адатынча корсулдады. Эй, ким байлады мени?..

— Мен…

Көздөрү жеп ийчүүдөй бажырайганы дагы жарашат. Бирок эми мурдагыдай элжиретип өзүнө тартпастан кантип өч алсам деген ыза гана дилимде удургуйт.

— Чеч колумду, канчык.

— Мен сага азыр канчыкты көргөзөм.

Өзүн туурап аракты улам жутуп коюп калганын бетине чачып ийдим. Бышкырынып көзүнөн бери кирип аарчый албай башын чулгуп жатты.

— Энеңди…

— Сен мени түндө төртөөнө салып берип кандай кордосоң мен да сенден өчүмдү алышым керек. Мына сага, — дедим да колумдагы сөөмөйдөй зым менен чаап жибердим.

Ал адам чыдагыс уят сөздөр менен сөгүндү. Ээ, ээ… мен сени угуп отурамбы дедим да курсагына бычак такадым.

— Жаныңдан үмүтүң болсо оозуңду ачасыңбы же курсагыңды жара тартайынбы? Оозуна чүпүрөк тыгып салбасам сүйлөнө берет экенсиң.

Курч бычак ичинде такалып, мындан көргөн кордугуман аял эмес азезил болуп, сыртыман ошенткеним менен чындап келсе балээни жамандыкка бара албасымы сезип, жок дегенде көкшүнүмү ушинтип сууткум келди.

— Сыйың менен оозуңду ачасыңбы же курсагыңды жара тартайынбы? Бычакты этине катуураак такап жанын оорута чийсем шүүшүңдөп кан чыга түштү. Көздөрү алаңдап, оозун ачпоого аракеттенип тиштенди, көзүндө огу болсо атып ийчүдөй акшыйганы дагы жарашат, оңбогур. Арактын деми менен азезил болуп жаттым.

— Ачпасаң мынабу жубалдызды кара, көздөрүмдү жуумп башыңа бир урсам ищиң бүтөт. Ач, өлө элегиңде.

Ал сүйлөөгө эптенип оозун ача бергенде чүпүрөктү тыгып салдым. Башын гана чулгуй алат. Жубалдыз менен этин оорута чийдим, тили менен түртүп салбас үчүн оозун байлап салдым да зым менен дагы катуу чаап жаттым. Жаны ооруганына табам канып, аз болсо да көкшүнүм сууп аял эмес азезил элем. Колу байлануу, ургандан эти канталап чыкан бул ажарлуу эркектин көчөдөн тез келишин саргая самаганымы эстеп шуу үшкүрүп алдым. Эми ошонун изи калбай жаным кашая кантип көңүлүн оорутуп өч алсам деген өчөшүү сезими мынчалык күчтүү болорбу. Урган сайын жаны ооруганына, колунан эч нерсе келбей жатканына, көкшүнүм сууганы менен жан дүйнөм муңга батып, жамандыкка баралбасмын, энесинин жакшылыгын кантип унутайын. Баарынан да өмүр бою эңсеген бала ушунуку. Али төрөлө элек наристенин билбей мени таландыга салганы үчүн урган сайын табам канат.

— Жубалдызды көзүм жуумп туруп бир урсам ишиң бүтөт, же курсагыңды жара тартайынбы, тирүүлөй ичегиң чубалып мынабу жерде ит өлүмү болуп өлөсүң.

— Жубалдызды жанын оорута сайып, бычак менен кан чыгара бир тарттым. Ал коркконунан жинди боло турган акыбалга жетти. Үн ката албай гуугуулап – алаңдаганынан ырахат алдым.

Мастыгым тарап өзүмө келе баштадым. Керектүүлөрдү сумкама салып сүйлөй бердим. Энесинин биртке акчасын, алтын жасалгасын түйүп алдым.

— Үйүң башыңда калсын. Жөн айтсаң деле түшүнөт элем. Энесин көрүп калсын деп чакырган өзүмө кылдым. Коркпо, жара тартып өлтүрбөйм. Энеңдин арбагы үчүн кечирдим. Баламды көрбөй арманда кеттим деп үзүлгөндө көздөрүн жуумп өз колум менен узаттым эле. Энең үчүн, ичимдеги сенден бүткөн, төрөлө элек наристе үчүн жамандыкка баралбайм. Кече сага айтам деп күттүм эле, а сен болсо… мына үйүң. Эч жакка арызданбайм.

Бычакты, жубалдызды үстүнө коюп таңылуу бойдон таштап жообун күтпөстөн сумкамды алдым да биротоло чыгып кеттим.

Кеч күчдүн суугу сөөктөн өтүп үшүтүп, саргайган жалбырактар бут алдымда шуудурап Навои багынын ичинде темселеп келе жатам. Ичимдеги наристе биринчи жолу кыймылдап, мени курчаган караңгылыктан жылчык чыкпай калды.

Бати.

Ош шаары. 1991-жыл.

Булак: РухЭШ