- Эмилбек Саламатович, чек арадан кармалган Садыр Жапаровго сиз Ысык-Көл облусунда губернатор болуп турган кезде, сизди барымтага алган окуя боюнча айып тагышты. Сиз “Фейсбук” баракчаңызда эч кандай арыз жазган эмесмин, доо койбойм” деп жаздыңыз. Жабырлануучу жок болсо Жапаровду кандай негизде кармашты?

— Мен чындыкты жаздым, Садыр Жапаровдун үстүнөн эч кандай доо арыз жазган эмесмин. Жазууга азыр деле эч кандай негиз жок менде. Кандай себеп менен, кандай жагдай менен кармашканын Коопсуздук кызматынан суроо керек го дейм. Далил бар деп маалымат берип жатышпайбы. Бирок, ошол барымтага алууну аткаргандардын дээрлик баары кандайдыр бир жагынан Жапаровго тиешеси бар адамдар экендигин белгилеп айтып келгем, бул чындык. Бул кокусунан ушундай болуп калдыбы же башка бир себептери барбы эми тергөөнүн жыйынтыгы менен угабыз го деп ойлоп атам. Мени деле суракка дагы, сот болсо ал жакка дагы чакырышат. Азырынча чакырыша элек.

— Жапаров сизди Ысык-Көлдөгү Максим Бакиевге таандык деген пансионаттардан кымбат баалуу мебелдерди чыгарып кеткен, аны өзүнүн жакындары менен иштеткен деп айыптаган. Мүмкүн ошол айткандары үчүн 2013-жылы барымтага алынган кезде арыз жазып, азыр жазган эмесмин деп жаткан жоксузбу?

— Садыр Жапаровдун ал айткандары толугу менен ушак, жалган жалаа. Ошол эле 2010-жылы Максимге тиешелүү делген “Витязь” менен “Солнышко” пансионаттары мамлекетке өткөрүлгөн. Ал жерде прокуратура кызматкерлери толук инвентаризация кылышкан, ошол актыга ылайык кийинки жетекчилерге өтүп, азыр деле эч нерсеси коробой эле иштеп келе жатат. Бул эс алуу жайлары менин айылым Чокталда жайгашкан. Ошол айылдын жаштары 7–8-апрелде ары- бери толкуп өтүп жаткан топторго талатып-тонотпой, күнү-түнү кайтарып сактап калышкан, акыры бизге да керек бул пансионаттар деп. Бакиевдердин мүлкүн кайтарасыңар деп ал жерде да бир топ жаңжал болгон. Мына ошол жаштардын сунушу боюнча алардын лидерлерин Өкмөт адегенде директор кылып дайындаган, андан кийин алмашып кетти го ал жетекчилер деле, авал турукташкандан кийин. Айыл бир эле атанын балдарыбыз, ашып кетсе алтынчы-жетинчи атадан кошулат. Ошондуктан айылдан кимди дайындабасын менин тууганым болот. Анан айта берсе болот да туугандары иштеп жатат деп. Жапаровдун ушул жана башка дагы ушак деңгээлиндеги айтып, жазып келгендерин азыр кечтим деп айттым го, өз абийиринде эле болсун.

— “Мегаком” чуусун Жапаров көтөргөндө сиз менен жолукканын белгилеген. Анда кандай сөз болгон?

— Ооба, “Мегаком” маселеси боюнча келген, отуруп сүйлөшкөнбүз. Садыр Жапаров өз сунуштарын алып келиптир, азыр да менин колумда турат ошол эки барак кагаз. Азыр деле көрсөтө алам. Анын сунушун кыскача айта турган болсом “Ысык-Көл инвест банк” боюнча сот карап жаткан кылмыш ишин токтотуу, соттолуп жаткандардын арасындагы бир тууганы Жапарованы куткаруу болгон. Мага берген кагазында ошентип эле жазылып турат, сот кылмыш курамы жок деп актап салсын деп. Бул кылмыш иши да “Мегакомго” байланышы бар болчу, сот иши аяктап, Максим Бакиев, Елисеев, Гуревич баш болуп баардыгы 20га жакын киши соттолушту да кийин, анын бир тууганы Жапарова дагы. Акталышкан жок. Ошол эле кагазында Садыр Жапаров “Мегакомдун” акциясын толук мамлекетке алууга болот деп бир схеманы жазып алыптыр, ошону сунуш кылып жаткан. Ага мен айткам, бул схема менен азыр андай эле, мындай эле дей албайбыз, анткени бул маселеге тиешеси бар иштин баары тергөөдө же сотто, соттор чечет деп. Бирок, ал сунуш кылгандан “Альфа Телекомдун” 100% акциясы ансыз деле мамлекетке алынды да кийин, соттун чечими менен, анын айткан схемасына байланбай эле. Садыр берген кагазда бул сунуш 5-пункт болуп жазылып турат, ушундай кылуу керек деп. Ошондуктан, Садыр Жапаров “мен барып айтсам болбой коюшкан, жеке кызыкчылыкты көздөшкөн” деп ыгы келген да, келбеген да жерде айтып жүргөн сөздөрү дагы суу кечпейт, чындыкка коошпойт, “Мегаком” баары бир толугу менен мамлекеттик менчикке өтүп, азыр аны сата албай кыйналып атышпайбы.

— Текебаев камакка алынган күнү Убактылуу Өкмөттөн бир гана Роза Отунбаева эле жалындуу сөзүн сүйлөп чыкты. Сиз унчуккан жоксуз. Текебаевге жан тартсам мага да кылмыш иши ачылып, камап койот деп корккон жоксузбу?

— Байкашымча редакциянын кызматкерлери Текебаев камалгандагы митингиге барган эмес го дейм. Ал жерде Роза Исаковна сүйлөгөндөн кийин бир топ кишиден кийин мен да сүйлөгөм, ал жерде эжеден башка дагы Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрүнөн Кеңешбек Дүйшөбаев, Эльмира Ибраимова анан мен бар болчубуз. Корккон киши мендей позицияда болуп, мен айтып, жазып жүргөн сөздөрдү айта алса, анда коркпогон киши кандай болот? Ушу суроого силер да жооп бергилечи. Февраль айынын башынан бери “Политклиника” гезитине менин “Референдум сабактары же өлкөнү “жиндичиликтен” коргоо зарылдыгы жөнүндө” деген тема менен макалам жарыя болуп келе жатат, 8 санына чыкты. Корксом жазат белем?

— Жакында эле Убактылуу Өкмөттүн сегиз мүчөсү жыйналыптыр. Ал жыйынга сиз да катышыптырсыз. Президентти алып түшүү боюнча кеңештиңерби?

— Убактылуу Өкмөттө мүчө болгон же мүчө болбой эле ошол кыл чайнашкан мезгилде бирге болгон адамдар жолугуп турабыз, учурдагы авалды талкуулайбыз, жөн жай сурашабыз, чайлашабыз дегендей. Мында эч кандай жашыруун сыр деле жок. Акыркы жолу 8-марттын алдында жолугуп, кадимки эле эл көп барган чайканада отуруп, аш жеп, Роза Исаковнаны майрамы менен куттуктаганбыз. Бирок ал жерде президентти оодарып түшөлү деген сөз дагы, ой дагы болгон жок. Андай аракеттин да кереги жок го дейм. Азыр тополоңдун кимге кереги бар? Ансыз деле 19-ноябрда шайлоо болот деп жарыя кылбадыбы, кетет да ошондон ары.

— Президенттик шайлоодо Темир Сариевди колдойбуз деген пикирге келгениңиздер чынбы?

— Президентке аттанып жатам деп өткөргөн Темир Сариевдин партиясынын жыйынына дагы, Бакыт Төрөбаевдин партиясынын жыйынына дагы катыштым, жакшы каалоо-тилектеримди айттым. Менин жеке оюм, жеке пикирим — ​эл кимди колдосо ошол адам президент болуусу керек. Бул жолу будамайлоого, шайлоонун жыйынтыгын жең ичинен жасалма чыгарууга жол бербөө зарыл. Азыр Убактылуу Өкмөттүн деле, жалпы эле коомдун деле пикири бул маселе боюнча бир жерге уюп, бир талапкерге токтоло элек го деп ойлойм.

— Апрель окуясына бир жумадан кийин 7 жыл болот. Атамбаев апрель окуясы Убактылуу Өкмөт мүчөлөрүнүн байып алышына алып келди дегендей сөз кыйытты. Буга кошуласызбы?

— Бул ойду Атамбаев кандай фактыга, кандай документке таянып айтып жатканын айта албайм. Балким өзүнө салыштырып эле айтып атышы да мүмкүн. “Мен ушунча байыдым, башкалар деле жону түзөлүп, марып жатса керек” деп. Мен билгенден Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрүнүн жашоо турмушу анча деле өзгөрүп кеткен жок. Байып, жер баспай манчыркап калганын деле көргөн жокмун. Өзүңөр деле журналисттик иликтөө жүргүзүп чыксаңар болот да. Ак үйдүн тапшырмасы менен бир сыйра жазып чыгышты го биздин мүлктү, жашаган үйүбүз, айдаган машинебизге чейин сүрөткө тартып, окугандар күлүп атышат.

— Бийлик алмашкандан соң сиз төрайымдын аппарат башчысы болуп иштедиңиз. Сиздин дарегиңизге кадр маселесине аралашып, кызмат орундарына тыйын бергендерди дайындаган деген сөздөр айтылып жүрөт. Кан төгүү менен бийлик алмашканына карабай кызмат орундарын кайра эле акчага сата баштагансыңарбы?

— “Гладиатор” деген жакшы кино бар, ошондо Максимуска жанындагы кул негр айтат го “сени азыр өлтүрө алышпайт, сени өлтүрөөрдөн мурда алар сенин атыңды өлтүрүшү керек” деп. Мына ушундай ушактын баары ушул эле максатта чыгарылып, таркатылып жатат, муну ачык эле айтуу керек. Убактылуу Өкмөткө чейин деле канча кызматта иштедим, канча адамдын тагдырын чечтим, бирок бир да киши айта албайт “мен Каптагаевке пара берип кызматка турдум же пара сурады” деп. Кудай алдында дагы, өзүмдүн ыйманым алдында дагы так эле айта алам, пара алып эч кимди кызматка койгон эмесмин, пара берип кызматка да турган эмесмин. Мени тааныган, билген бир да кишиден мындай сөз укпайсыңар. Мындай ушакты таратып жүргөндөр мени сыртымдан эле билгендер же таптакыр эле билбегендер.

— Банк ячейкаларынан алынган акчалар бөлүштүрүлгөндө сиз дагы ар кандай кошуундарга деп акча алган экенсиз. Акча боюнча тергөө башталганда кайра ошол акчаны кайтарып бергениңизди айткансыз. Кайсыл кошуундарды каржылоо үчүн акча алгансыз?

— Ооба, он миң доллардын тегерегинде акчаны кайра мамлекетке тапшырганбыз. Бирок тактап айтып коёюн, тергөө башталганда эмес, Жогорку Кеңеш шайланып, жаңы Өкмөт ишке киришкенден кийин. Анткени, азыркы Өкмөт үйүнүн жанындагы, ошондой эле телевидениенин эки мекемесинде коомдук тартипти сактоо, топурап келип эле кире качабыз деген топторду токтотуп туруу милдети менде болчу. Бул ишке 500дөн ашуун ыктыярчы элдик кошуундун мүчөлөрү тартылган, тополоң болгон маалда күнүгө жок дегенде 200 адам дежурлук кылышчу. Алган акча мына ошол кошуундун мүчөлөрүнө тамак берүүгө, зарыл болсо машинелерге бензин куюуга жумшалган. Толук отчету бар, бул маселе боюнча бир нече жолу сурак да бергенбиз, бул маселе Жогорку Кеңеште да каралган. Ал эми жалпы эле ячейкадагы акча жөнүндө айта турган болсок, ошол мезгилде козголгон кылмыш иштерине ылайык банктардагы ээси жок ячейкалар ачылып, алардын ичиндеги акча мамлекетке алынган. Баардыгы 22 миллион доллардын тегерегинде. Ээси бар бир ячейка ачылган эмес. Андай болгон күндө эмдигиче чурулдап чыкмак да акчамды кайта бергиле деп. Тактап айтуу керек, бул акчалар негизи Бакиевдерге тиешелүү, бирок банктарда атайын каттодон өткөрбөй эле, аты жок ячейкаларда күнүмдүк расходдору үчүн сакташкан окшойт. Мына ошол акчадан 3 миллиондун тегерегинде өлкөдө авалды турукташтырууга, ар кандай тополоңдорду басууга, күч органдарынын каржысын чечүүгө жумшалган. Калган акча каражаты толугу менен мамлекеттин эсебинде калган. Кудайга шүгүр, жумшалган каражаттын акыбети кайтып, кыска мөөнөттө авал турукташып кетти.

— Атамбаев президент болуп шайланганда биринчи указы Каптагаев аппарат жетекчи болуп калсын деген болгондой болду эле. Бир саат өтпөй ал Указ жокко чыгарылган. Ошондо сизге Фарид, Абдилдер каршы чыгышканбы?

— Андай указ чыккан эмес, чыгуусу да мүмкүн эмес болуучу. Анткени алдын ала эле биз Роза Исаковна экөөбүз тең кетебиз, кызматты өткөрүп деп сүйлөшүлгөн. Эже кетип, мен калсам бийлик алмашкандай деле болбой калмак да. Ошондуктан 1-декабрда Жантөрө Сатыбалдиевди өзүм тосуп алып, кабинетке киргизип, ак тилегимди айтып эле кеткем.

— Кадыржан Батыровду сиз менен Дүйшөбаев атайын операция уюуштуруп, ГКНБнын атайы тобуна тапшырма берип, Жалал-Абаддан Лейлекке чейин коштотуп чыгарып койгонуңуз жөнүндө сөздөр айтылып жатат. Эгер ушул сөздөр чын болсо кимдин тапшырмасын аткаргансыз?

— Кадыржан Батыровго, анын качышына менин дагы, Дүйшөбаевдин дагы эч кандай тиешебиз жок. Муну так эле айта алам. Ошентип Батыровду атайын топ менен коштоп жүргөн болсок азыр минтип интервью берип атмак белем, эбак эле жарыя салып жиберишет эле го. Ансыз деле казып, чукуп, кандай шылтоо менен камасак деп баштары ооруп жатат азыр. Мен Батыровго бир жолу жолуккам, Атамбаевдин тапшырмасы менен. Ал кезде эженин биринчи орун басары болчу. Ал өзү Батыровду дагы эки киши менен кабыл алып, анан мага жиберген, өзбек улутунан борбордук бийликке жетекчилерди дайындоо керек, булар кандидатура берет, ошолордун документтерин даярдагыла деп. Мына ошол маселе боюнча Батыров мага эки-үч жолу телефон чалган, кандай болуп жатат деп. Мен каралып жатат, даярдалып жатат, азырынча чечим жок деп жооп бергем. Андан кийин аны көргөн жокмун. Ошон үчүн ачык эле айтпадым беле, массалык маалымат каражаттарына кеңири эле жарыя болгон, Батыровго эң көп жолуккан Убактылуу Өкмөттүн ичинен Атамбаев эле болгон деп. Бул чындык. Анын качып кеткенинин жагдайларын билишимче Башкы прокуратура тергеп жатса керек, бир тыянакка келип, ким качырганын аныкташса айтышат го, жашырып отуруп алышмак беле.

— Азыркы президент Алмазбек Атамбаев силер менен үзөнгүлөш болуп бийликке келген адам. Бүгүн бир кездеги пикирлеш адамдарын камап, ар кандай сөздөрдү айтып жатканы эмне себептен болууда деп эсептейсиз?

— Бир беткей жооп берүү кыйын го. Бирок айтат элем, 2010-жылкы революциядан жабыр тартып калган күчтөр өздөрү болбосо дагы кол жоолуктай болгон балдарын Атамбаевдин колтугуна киргизип алышты да, мына ошолордун шыкагы да себепкер болуп жатат дейт элем. Колтукка суу бүркүп, булар андай, булар мындай, ушулардан кутулсаңыз эле аппакай болуп чыга келесиз деп айтып жатышкандыр. Анткени алардын ою боюнча Атамбаевдин колу менен Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрүн талкаласа, анан биздин артыбыздан анын өзүн деле жөнөтүп жиберүү кыйын деле иш эмес, ага себеп дагы, негиз дагы толтура, анткени Атамбаев Убактылуу Өкмөттө биринчи орун басар катары экономиканы, акча каражаттарын, ошондой эле прокуратура, милиция, коопсуздук кызматы, коргоо министрлиги сыяктуу күч органдарын да тескеп турган. Бирөөнүн колу менен от көсөш оңой да. Башка деле себеп көрбөй турам.

Суроо салган Наралы Асанбаев

Булак: "Жаңы ОРДО"