Кыргызстанда орус тилинен баш тартуу цивилизациялык артка чегинүүнү билдирет жана экономикада жоготууларга алып келет. Бул тууралуу "Российская газетанын" Кыргызстандагы Орто Азия кеңсесинин редактору Данияр Каримов онлайн конференцияда билдирген.

Анын айтымында, орус тилине болгон мындай мамиле республиканы тил саясаты саясий чөйрөгө көз каранды болгон бир катар постсоветтик өлкөлөрдөн кыйла айырмаланып тураарын айтты.

--"Азыркы өнүгүүдө, Россиянын жана КМШ өлкөлөрүнүн экономикалык жана билим берүү тармагындагы Кыргызстандын кызматташуусунда орус тилинин мааниси. Жакынкы мезгилге чейин Кыргызстан орус тилинин расмий статусуна байланыштуу артыкчылыктарын түшүнүп, бул куралды акылдуулук менен колдонуп келген.Тарыхый жактан алганда, Кыргызстандын өнүгүшү - цивилизациялык, социалдык же экономикалык - орус тилин колдонуу менен тыгыз байланыштуу. Бул жалпыга белгилүү талаш, бирок тилекке каршы, аны кайра карап чыгуу аракеттери көрүлүп жатат",- деп белгиледи журналист.

Буга байланыштуу ал орус тилин Кыргызстан тарабынан колдонуунун чыныгы артыкчылыктарына жана анын экономикалык негиздемелерине токтолду.

--"Орус тили постсоветтик мейкиндикте жана тагыраак айтканда, Борбор Азияда "lingua franca" ролун ойнойт. Муну СССРдин фрагменттеринде пайда болгон жаңы мамлекеттердин жалпы тарыхына жана интеграциялык процесстердин перспективасына негизделген адилеттүү байкоо деп атоого болот. Ошентип, орус тили КМШда дагы жана салыштырмалуу жаңы ассоциацияда дагы негизги жумушчу тил бойдон калууда - ага катышуу буга чейин Кыргызстанга инвестиция, биргелешкен долбоорлор, рынокту кеңейтүү жана билим берүү программалары түрүндө бир топ дивиденддерди алып келген жана алып келет деп ишенем", -дейт Данияр Каримов.

Анын айтымында, кыргыз тарап башка мамлекеттер менен мамилелерди өнүктүрүүдө орус тили жок эле жетиштүү деңгээлде иштей алат деген пикир жарым-жартылай гана чындыкка жатат.

--"Мисалы, Өзбекстан менен Казакстанда кыргыз тилине жакын түрк тилдери колдонулат. Бирок бул жерде Кыргызстандын өнүгүшү региондогу коңшулар менен гана эмес, соода-экономикалык байланыштарды кеңейтүүнү болжолдоп жаткандыгын эстен чыгарбоо керек. Анын үстүнө республиканы географиялык жактан түрк тилдүү мамлекеттер гана курчап турат. Жакында Кытай өзүнүн уникалдуу тили менен Тажикстан жана Иран турат, алар менен байланышуу - ишкердик жана дипломатиялык каналдар аркылуу - негизинен орус тилин колдонууну болжолдойт. Мындан тышкары, ишкердүүлүк региондогу тилдери окшош өлкөлөрдө дагы башка тилдерди эмес, бир катар объективдүү себептерден улам орус тилин колдонгон топтор тарабынан көрсөтүлөт, деп баса белгиледи талдоочу. - Мындан тышкары, ал Кыргызстандын экономикасында тейлөө сыяктуу маанилүү чөйрөнүн негизги тили бойдон калууда. Ушуга байланыштуу, айрыкча, туризм тармагын өнүктүрүүдө расмий тилдин маанисин белгилегим келет. Каалайбызбы, каалабайбызбы, бирок Кыргызстанга чет өлкөлөрдөн келген туристтердин негизги агымы Россиянын жана Казакстандын тургундары. Алардын көпчүлүгү орус тилдүү. Жана орус тилин билүү алар тарабынан туризм тармагын өнүктүрүп жаткан өлкөлөргө караганда республиканын талашсыз атаандаштык артыкчылыгы катары бир нече жолу белгиленген.

Ал орус тили БУУнун жана башка эл аралык уюмдардын негизги тилдеринин бири катары кыргыз тарап жана Европа жана АКШ мамлекеттеринин Кыргызстандагы өкүлчүлүктөрүнүн дипломатиялык корпусу менен жолугушууларда жана сүйлөшүүлөрдө жигердүү колдонулуп жаткандыгын, ошол эле учурда орус тилдүү мейкиндикте ишенимдүү сезүү жөндөмү бар экендигин эске салды. Республикага айкын саясий дивиденддерди берет.

--"Бул курал Россиянын өкүлдөрү менен сүйлөшүүлөрдө жана жолугушууларда Кыргызстандын өкүлдөрү тарабынан канчалык ийгиликтүү колдонулуп жаткандыгын көрөбүз. Бул республикага Россия менен өзгөчө мамилеге ишенүүгө мүмкүнчүлүк берет деп айтуу эркиндигин алам, - деп белгиледи «Российская газетанын» редактору.

Саясий контексттен тышкары, региондун өлкөлөрү жана постсоветтик мейкиндик үчүн орус тили, анын пикири боюнча, эл аралык кызматташуунун, кызматташуунун, байланыштын куралы болуп саналат.

--"Ал эми түздөн-түз Кыргызстан үчүн - бул ошондой эле билим берүү жана экономика сыяктуу маанилүү тармактарда өнүгүүнүн далилденген жана ишенимдүү куралы. Анын үстүнө, экономика дагы, бизнес дагы. Жаңылануунун жана тейлөөнүн, маданий байытуунун жана жаштар менен байланышуунун тили. Бул жерде бир маанилүү фактыны айта кетүү керек - орус тили дүйнөдө кеңири жайылган алтынчы орунду ээлесе дагы, Интернетте жайылган экинчи орунда кала берет", - деп баса белгиледи журналист.

Ал белгилегендей, Кыргызстанда орус тилинин статусу, ага ылайык, калк аны окууга мүмкүнчүлүк алат, башка тартиптин артыкчылыктары бар.

--"Бул жерде биз, мисалы, кыргызстандыктардын олуттуу бөлүгүнүн жашоо деңгээли жана жалпы өлкө экономикасы көз каранды болгон эмгек миграциясын келтирсек болот. Ошентип, эл аралык каржы институттарынын - Дүйнөлүк банктын, ЭВФтин, ошондой эле Кыргызстандын Улуттук банкынын жана өкмөттүн бир нече жылдык изилдөөлөрү жана эксперттик баалоолору талашып келатат. Орус тили республиканын эмгекчилерине Россиядагы эмгек рыногунда жогорку орундарды ээлөөгө мүмкүнчүлүк берет, мисалы, көбүрөөк акча табууга, үйүнө көбүрөөк которууга. Албетте, белгилүү бир көз караштан алганда, бул жерде - Кыргызстанда жумуш орундарын түзсө жакшы болот. Бирок республика калкынын саны тездик менен өсүп жаткан өлкөлөргө таандык жана республикага мүнөздүү болгон демографиялык кысым орто мөөнөттүү мезгилде дагы буга жол бериши күмөн", - деди Данияр Каримов.

Ал эмгек миграциясын берилген жана экономикалык фактор катары гана эмес, ошондой эле коомду модернизациялоонун куралы катары караш керек деп ишенет.

--"Кыргызстанга кайтып келгендер аманаттарды гана эмес, тажрыйбаны, байланыштарды, өнүгүүлөрдү, технологияларды, социалдык-экономикалык өнүгүүнүн зарылдыгы жөнүндө түшүнүк алып келишет. Алар көп учурда ички инвесторлорго айланышат, өз бизнесин үйдө башташат, ошону менен жаңы жумуш орундарын түзүшөт, жаңы өндүрүш маданиятын киргизишет. Орус тилин билмейинче, мындай натыйжага жетишүү бир топ кыйыныраак болот деп эсептейм", - деп белгиледи талдоочу.

Ал чет өлкөлөрдөгү кыргыздардын ийгиликтүү окуяларынын дээрлик бардыгы түздөн-түз же кыйыр түрдө орус тилинин колдонулушуна байланыштуу экендигине көңүл бурду, алар аркылуу кыргыздар башка дүйнөлүк тилдерди, б.а. ал жогорку билим берүү тутумунда жана өзүн-өзү тарбиялоодо үстөмдүк кылат.

--"Орус тили Кыргызстандын жарандарына алдыңкы ыкмаларды, акыркы маалыматтарды жана жаңы техникалык жетишкендиктерди үйрөнүп, андан кийин колдонууга мүмкүнчүлүк берет. Түздөн-түз Кыргызстандын билим берүү тутумуна, бул тармактын бюджети үчүн өтө кымбатка турат, орус тили мектептерде жана ЖОЖдордо окутуу методикасын жана бүтүндөй дисциплиналарды түзүүдө үнөмдөйт. Орус тилин билүү жана ошого жараша КМШ өлкөлөрүндөгү кесиптештер менен кызматташуу Россияда жана башка орус тилдүү өлкөлөрдө насыя алуу ыкмаларын жана сабактарын алууга мүмкүндүк берет. Башкача айтканда, Кыргызстандагы орус тилин сапаттуу билимдин тили гана эмес, квалификация деп да атаса болот, бул кичинекей өлкө үчүн өтө маанилүү",- деп ишенет Данияр Каримов.

Анын пикири боюнча, орус тили китептер жана басылмалар которулган тилдердин ичинен орус тили дүйнөдөгү төртүнчү тил экендигин эске алганда, кыргыз маданияты жана илими үчүн чоң дүйнөгө терезе бойдон калууда.

--"Албетте, бүгүнкү күндө Кыргызстанда Чыңгыз Айтматов жана анын замандаштары сыяктуу баалуулуктар жок, бирок белгилүү бир убакыттан кийин республиканын маданияты маданият жылдыздарынын кеткен же кеткен мууну менен гана байланыштырылбайт деп ишенем. Алардын ордун акырындык менен башкалар ээлешет. Азырынча - азыраак белгилүү, бирок дагы деле болсо. Кыргызстандан барган жаш жазуучулар жана акындар, кинематографисттер, ырчылар, илимпоздор жана ойлоп табуучулар Россия менен байланышкан сайттарга көбүрөөк чыгып, анын сахналарында чыгып, Россияда басмаканага чыгып жатышат. Орус тили аркылуу канчалык катуу угулбасын, дүйнө жүзү заманбап Кыргызстанды үйрөнүп жатат. Тил темасынын көрө албас ырааттуулук менен көтөрүлүп жаткандыгы орус тилдүү калктын, ошондой эле республиканын жарандарынын бир тилдүү мейкиндикти түзүү алардын мүмкүнчүлүктөрүн - бизнесте, өнүгүүдө, жашоо деңгээлин көтөрүүдө бир кыйла чектей тургандыгын түшүнгөн миграция сезиминин көбөйүшүн шарттайт. Кыргызстанды жана анын элин адекваттуу жана чын жүрөктөн сүйгөн ар бир адам орус тили республикага жана анын калкына кандай артыкчылыктарды берерин түшүнөт",- дейт Каримов. 

Ошол эле учурда, ал андан баш тартуу күчтүү цивилизациялык артка чегинүүнү белгилеп, союздаштар менен пайдалуу байланыштардын үзүлүшүнө гана эмес, экономикада ордун толтура турган эч нерсе болбой турган ири жоготууларга алып келээрин баса белгиледи.

Бул макала NazarNews басылмасынын интеллектуалдык жана автордук менчиги болуп саналат. Материалды сайттан көчүрүп алуу редакциянын уруксаты менен гана мүмкүн.

Булак: NazarNews.kg