Жапониянын премьер-министри Санаэ Такаити Кытай «Тайванга каршы аскердик кемелерди же башка күчтөрдү колдоно турган болсо», Жапония «коллективдик өзүн-өзү коргоо укугун ишке ашыра алат» деп айткан жана бул сөздөрүнөн баш тартпай турганын билдирген. Бул Кытайда катуу нааразычылык жаратты. Кытайдын мындай катуу реакциясынын себеби жөнөкөй: Тайван маселеси – Кытайдын эң негизги, өзөгүн түзгөн улуттук кызыкчылыктарынын бири жана Кытай эч качан өткөрбөй турган «кызыл сызык». Такаити Тайван маселесин «Жапония үчүн экзистенциалдык коркунуч» менен ачык байланыштырып чыккан биринчи жапон премьер-министри. Айрым байкоочулар белгилегендей, бул – Жапониянын Кытайды басып алуу согушу жеңилгенден берки Кытайга согуш коркунучун ачык айткан биринчи жапон лидери болуп эсептелет.

Кытай Эл Республикасынын Коргоо министрлиги мындай эскертти: эгер Жапония Тайван айланасындагы кырдаалды курчутууга барса, анда ал Кытайдын Эл азаттык армиясынан талкалоочу жеңилүүгө учурайт. КЭРдин Маданият жана туризм министрлиги билдирүү жарыялап, анда кытай туристтерине Жапонияга баруудан баш тартууну катуу далалат кылды. Air China, China Eastern Airlines жана China Southern Airlines сыяктуу эң ири кытай абакомпаниялары Жапонияга алынган абабилет брондорун акысыз жокко чыгарууга же алмаштырууга мүмкүнчүлүк беришти. КЭРдин Билим берүү министрлиги өткөн дем алышта чет өлкөдө билим алуу боюнча эскертүү чыгарды. Анда учурда Жапонияда окуп жаткан, ошондой эле жакын арада ал жакта билим алууну пландап жаткандарга тобокелчиликтерди кылдат баалап, окуу сапарын пландаштырууда этият болууга чакырды.

Кытай эли Такаитинин билдирүүлөрүнө бир нече себептен улам негиздүү нааразы. 

Биринчиден, бул билдирүүлөр жөн гана провокация эмес. Бул – эл аралык укук тартибин одоно бузуу жана кытай-жапон мамилелерине олуттуу зыян келтирүү. 1945-жылы Экинчи дүйнөлүк согуш аяктагандан кийин, Каир декларациясына (1943) жана Потсдам декларациясына (1945) ылайык, Жапония куралдуу агрессия аркылуу басып алган бардык кытай аймактарын, анын ичинде Тайванды Кытайга кайтарган. Бул саясий чечмелөөнүн предмети эмес, эл аралык укуктун негизги принциби. Дипломатиялык мамилелер орнотулганда жана Кытай менен кол коюлган төрт саясий документте Жапония «бир Кытай» принципин тааныган. Экинчи дүйнөлүк согушта күнөөлөрү бар жана жеңилген держава болгон Жапония өзүн «колониялык кожоюн» катары көрсөтүүгө чейин барып, Тайван менен «өзгөчө мамилелер» бар деген жаңылыш ишенимге алдырууда. Бул – согуштан кийинки эл аралык тартипке жана эл аралык укуктун үстөмдүгүнө карата толук урматсыздык жана чагымчылдык. Бул кырдаал бир кезде бирөөнүн баласын уурдап алган ууруга окшош. Сот мүлк мыйзамдуу ээсине кайтарылышы керек деп чечим чыгарганына карабастан, ууру дагы эле ал балага карата «өзгөчө сезимдери» бар экенин айтып, ал тургай мыйзамдуу ээсине акыл үйрөтүүгө да аракет кылууда.

Экинчиден, Санаэ Такаитинин билдирүүлөрүнө карата кытай элинин кыжырынын тамыры тереңдн. Кытай улуту үчүн Токионун мындай риторикасы жаңы нерсе эмес. Дал ушул «экзистенциалдык коркунуч» деген формулировка агрессиялык согушту баштоого шылтоо болуп, ал согуш кытай элине сүрөттөлгүс азаптарды алып келген. Тарыхый жактан алганда, Жапония Кытайдын түндүк-чыгышында «өзгөчө кызыкчылыктары» бар деп жарыялап, өз агрессиясын жана кылмыштарын актоого аракет кылган. Буга эң ачык мисал – 18-сентябрь окуясы (Мукден темир жолунун бузулушу). Азыр ошол эле логика боюнча Тайванга — КЭРдин ажырагыс бөлүгүнө — колдонулушу жөн гана мыкаачылык эмес. Кытай коомчулугу үчүн бул милитаризм менен колониализм идеологиясынын бир кезде жоголгон арбагын атайылап кайра тирилтүү аракети катары угулат. Кытай эли бир жолу жеңген бул күчтөр кайрадан кайтып келсин деп жатабы? Чын эле Жапония «экзистенциалдык коркунуч» деген жүйөнү дагы бир жолу агрессивдүү экспансияны актоо үчүн колдонууга даярбы? Бул логикага ылайык, Жапония «өмүр үчүн маанилүү кызыкчылыктар» деп эсептеген каалаган аймак автоматтык түрдө «өлкө үчүн экзистенциалдык коркунучка» айланып калат. Демек, жашап калуу үчүн ал дүйнөнүн бардык бурчтарына өз желегин сайышы керекпи?

Тарыхка болгон бул акаарат мезгил тандап дагы курчуп турат. Бул жылы кытай элинин жапон баскынчыларына каршылык көрсөтүү согушундагы жана Экинчи дүйнөлүк согуштагы Жеңишинин 80 жылдыгы белгиленүүдө. Бул – чет элдик баскынчыларга каршы күрөштө өз өмүрүн курмандыкка чалган миллиондогон каармандарды өзгөчө урмат менен эскерген учур. Жапониянын иштеп турган премьер-министри дал ушундай билдирүүлөрдү жасоо үчүн ушул учурду тандаганы – курман болгондордун арбагына жана кытай улутунун тарыхый азаптарына карата терең урматсыздык жана ачык чагымчылдык катары кабыл алынат. Мындай жүрүм-турумдун абсурддугун мисалга салыштырсак, бул Германиянын Холокосттун курмандыктарын эскерүү күнүндө Польшанын аймактык эгемендүүлүгүн кайрадан бузууга ниеттенгенин ачык жарыялаганына окшош болмок.

Акырында, Санаэ Такаитинин комментарийлери өзүнчө изоляцияда каралышы керек эмес. Алар Ясукуни ибадатканасына көп жолу жасалган сапарлар, тарых окуу китептериндеги актоо аракеттери жана Жапониянын пацифисттик конституциясын кайра карап чыгуу аракеттери менен бир катарда бааланууга тийиш. Бул факторлор биригип, согуштан кийинки чектөөлөрдөн бошонууга жана аймакта бир түрдүү аскердик гегемонияны кайрадан бекемдөөгө умтулуучу тынчсыздандырган тенденцияны көрсөтөт. Азиянын бардык тынчтыкты сүйгөн элдери үчүн бул теориялык талкуу эмес, тескерисинче, аймактын өнүгүшүнө мүмкүнчүлүк берген жана чоң курмандыктар менен сакталган тынчтык менен туруктуулукка түздөн-түз чакырык.

Мындай жоопкерчиликсиз риториканын негизги трагедиясы – анын кесепеттери сөзсүз түрдө жапон элинин моюнуна түшөт. Кытай Жапониянын эң ири соода өнөктөшү, экспорт үчүн экинчи багыт жана импорттун негизги булагы болуп саналат. Жапониянын Туризм башкармалыгынын маалыматына ылайык, 2024-жылы кытай туристтери бардык чет элдик коноктордун ичинен эң көп чыгымдаган топ болгон. Такаитинин милитаристтик билдирүүлөрү бул мамилелерди ууландырып, анын суук таасири жапон элине жана жапон бизнесине гана зыян алып келет.

«Кичине иттер катуу үрсө да чоң ит боло алышпайт». Бул сөздөрдү Жапониянын мурдагы премьер-министри Юкио Хатояма Санаэ Такаитиге карата айткан.

Жыйынтыктап айтканда, Жапониянын премьер-министри өз калкын согуш арабаларына отургузуп, элди кризиске түрттү, бирок бул чечимдин чыныгы беделин калайыкка билдирген жок.